نیروهای اجتماعی به عنوان یکی از عمده موضوعات رشته جامعه شناسی سیاسی، برگرفته از برخی تفاوت ها یا به اصطلاح «شکاف های اجتماعی» هستند که به صورت تعمیق یافته در جامعه درآمده اند؛ شکاف هایی نظیر جنسیت، قومیت، ایدئولوژی و ... می توانند تشکیل نیروهای اجتماعی دهند و این نیروها، قابلیت ایفای نقش موثری در ارتباط با قدرت سیاسی دارند. اهمیت موضوع نیروهای اجتماعی از یک سو و اهمیت تجربه دوران حکومت امام علی(علیه السلام) به عنوان یکی از منابع حجیت آور در اندیشه اسلامی از سویی دیگر، نگارنده این پایان نامه را بر آن داشت تا مطالعه ای میان رشته ای را در ارتباط جامعه شناسی سیاسی و تاریخ اسلام آغاز کند. لازم به ذکر است با توجه به پیشینه مطالعاتی که در حکومت امام علی(ع) وجود دارد، خلأ محسوسی در دوران تأسیس حکومت ایشان احساس گردید. مهمترین و اصلی ترین سوال پژوهش حاضر، این است که: «نیروهای اجتماعی موثر و نقش آفرین در جریان شکل گیری و تأسیس حکومت علوی کدام بوده اند؟» همچنین، فرضیه پژوهش حاضر نیز این است که «حضرت در مواجه با گروه ها و نیروهای اجتماعی موثر در تأسیس حکومت، تمام تلاش خود را کردند که بیعت آنان، جنبه عقلانی داشته و صرفا از روی عواطف و احساس نباشد.» در این پژوهش، ضمن بررسی انواع شکاف های اجتماعی در دوره پس از رحلت رسول اکرم(ص) تا دوران تأسیس حکومت امام علی(علیه السلام) و بیان نوع رابطه این شکاف ها با هم(متقاطع، متراکم یا متوازی)، تعیین یک شکاف به عنوان شکاف پایه و میزان فعالیت هر یک از این شکاف ها در سه ساخت اجتماعی و آگاهی و سیاسی؛ صورت بندی نیروهای اجتماعی ناشی از این شکاف ها بیان شده و تأثیر هر یک از این نیروهای اجتماعی تبیین گردیده است. با این نگاه به دوره تأسیس حکومت حضرت، با توجه به سه نوع شکاف موقعیتی، رفتاری و ایدئولوژیک، هشت نیروی اجتماعی شناسایی شده که اسامی آن ها عبارتند از: مصریان، کوفیان، بصریان، مهاجرین و انصار از اصحاب، ناکثین(جریان های موقعیتی)، شیعیان اعتقادی، بنی هاشم و طبقه قرّاء(جریان های ایدئولوژیک). لازم به ذکر است طبق تعریف جریان های رفتاری، به سبب تعصبات خاصی که در صدر اسلام وجود داشته است، می توان تک تک این نیروهای اجتماعی را در زمره جریان های رفتاری نیز دانست. همچنین نوع اثرگذاری هر یک از این نیروهای اجتماعی در تأسیس حکومت امام علی(علیه السلام) و نوع مواجهه حضرت با هریک از آنان در این پژوهش ذکر گردیده است. داده های این پژوهش به صورت اسنادی گردآوری شده است و روش تحقیق در پایان نامه حاضر، توصیفی- تحلیلی می باشد.