کرم های خاکی پتانسیل تغییر قابلیت استفاده فلزات سنگین در خاک ها را به وسیله تغییر ویژگی های خاک یا تغییر توزیع اجزاء فلزات سنگین را داشت. هدف این پژوهش مطالعه تأثیر کرم های خاکی بر قابلیت استفاده و جزءبندی روی، مس و سرب در یک خاک آهکی تیمار شده با لجن فاضلاب در کشت ذرت تحت شرایط گلخانه ای بود. لجن فاضلاب به میزان 0 و 5/1 درصد وزنی و کرم خاکی در چهار سطح (بدون کرم خاکی- آیزنیا فتیدا- آللوبوفرا کالیژینوزا- مخلوط کرم ها) به کار برده شد. پس از پایان دوره رشد رویشی، گیاهان برداشت شدند و غلظت فلزات سنگین در گیاه تعیین شد. مقدار قابل استفاده فلزات سنگین در نمونه های خاک ها با روش های مهلیچ 1، مهلیچ 3، کلرید کلسیم 01/0 مولار، ab-dtpa و dtpa-tea اندازه گیری شد. همچنین اجزاء فلزات سنگین شامل تبادلی (f1)، پیوند شده با کربنات ها (f2)، پیوند شده با اکسیدهای آهن و منگنز (f3)، پیوند شده با ماده آلی (f4) و تتمه (f5) تعیین گردید. نتایج نشان داد با اعمال لجن فاضلاب و کرم های خاکی باعث افزایش وزن خشک گیاه، غلظت و جذب فلزات سنگین به وسیله ریشه ها و اندام هوایی گیاه شد. کاربرد لجن فاضلاب شهری و کرم های خاکی سبب افزایش معنی دار قابلیت استفاده روی با روش های مهلیچ 1، کلرید کلسیم 01/0 مولار و ab-dtpa، افزایش معنی دار مس با روش های مهلیچ 1 و ab-dtpa و افزایش معنی دار سرب با روش های مهلیچ 1، مهلیچ 3 و ab-dtpa شد. نتایج نشان داد که کاربرد لجن فاضلاب و کرم های خاکی باعث افزایش معنی دار اجزاء تبادلی، پیوند شده با اکسیدهای آهن و منگنز و پیوند شده با ماده آلی روی- افزایش اجزاء پیوند شده با اکسیدهای آهن و منگنز، پیوند شده با ماده آلی و تتمه مس- افزایش اجزاء پیوند شده با کربنات ها، پیوند شده با ماده آلی و تتمه سرب در خاک شد و در بقیه اجزاء اثر لجن فاضلاب و کرم های خاکی معنی دار نبود. نتایج این بررسی نشان داد که اثرات کرم خاکی بر قابلیت استفاده و جزءبندی فلزات سنگین به کاربرد لجن فاضلاب بستگی داشت.