به منظور ارزیابی مقاومت به خشکی و تنوع ژنتیکی 69 رقم انگور (vitis vinifera) با منشأ کشور روسیه با استفاده از صفات مرفوفیزیولوژیک و نشانگر بین ریزماهواره ای (issr)، آزمایشی در قالب طرح لاتیس مستطیل متعادل 9×8 همراه با سه کلون انگور رقم بی دانه طی سال¬های زراعی 92-90 در دو محیط تنش و بدون تنش خشکی در ایستگاه تحقیقات انگور تاکستان انجام شد. تجزیه واریانس، مقایسه میانگین صفات در دو محیط تنش و بدون تنش خشکی، انتخاب ارقام مقاوم به تنش خشکی، تجزیه واریانس مولکولی، تجزیه خوشه¬ای، تجزیه پایداری ارقام و اجزاء عملکرد انجام شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات مرفولوژیک و فیزیولوژیک حاکی از آن بود که ارقام مورد بررسی در هر دو محیط تنش و بدون تنش خشکی دارای تفاوت معنی داری بودند. تنش خشکی باعث کاهش عملکرد، تعداد خوشه، تعداد حبه در خوشه، طول شاخه¬های فرعی، شاخص برداشت، محتوای نسبی آب ارقام، شاخص پایداری غشاء سلولی (msi)، میزان سدیم و پتاسیم برگ، فعالیت آنزیم گوایکول پراکسیداز، میزان پرولین، میزان کلروفیل a، میزان کلروفیل b، میزان کلروفیل کل، قند محلول برگ و افزایش دمای کانوپی، نشت یونی سلولی (el)، فعالیت آنزیم آسکوربیک پراکسیداز، پروتئین کل، پراکسید هیدروژن شده ولی بر وزن حبه¬ها، صفات کیفیت آب میوه مانند مواد جامد قابل حل کل (tss)، اسید قابل تیتراسیون (ta) و ph، تعداد شاخه فرعی، سطح برگ، میزان کلروفیل در واحد اسپد، فعالیت آنزیم کاتالاز و میزان بتاکارتنوئید تغییر معنی داری نداشت. انتخاب ارقام مقاوم به تنش خشکی، بر اساس صفات تعداد خوشه در بوته، تعداد حبه در خوشه، متوسط وزن حبه و شاخص برداشت، msi، el، فعالیت آنزیم گوایکول پراکسیداز، میزان پراکسید هیدروژن و میزان قند محلول برگ و شاخص¬های mp، sti، gmp، hmp و msti که با عملکرد همبستگی بالا و معنی دار داشتند انجام گرفت. تجزیه خوشه¬ای ارقام را ازنظر این صفات و شاخص¬ها، به هفت گروه طبقه بندی نمود که ارقام گروه ششم و هفتم به ترتیب مقاوم و خیلی مقاوم به تنش خشکی بودند. این ارقام به تعداد 15 رقم عبارت بودند از ramphi tcxa، x46، qazagiski ramphi، supran bulgar، tambogeski ramphi، muscat yamtazini، epozoski ramphi، kishmish ramphi azos، anapiski ramphi، kezhoski ramphi، new ukranski ramphi، kishmish hisrao، agadoski، besmiamphi ramphi و tamphi rozoy. در بررسی تنوع ژنتیکی بر اساس 13 آغازگر نشانگر مولکولی issr، به طورکلی 73 نوار به دست آمد که 64 نوار چند شکل بودند و درصد چندشکلی کل 88/1% برآورد گردید. اندازه نوارها بین 100 تا 1500 جفت باز متغیر بودند. تجزیه خوشه¬ای به روش upgma بر مبنای ضریب تشابه جاکارد منجر به طبقه بندی 72 رقم انگور با مقدار تشابه بین 0/89-0/12 در 7 گروه متفاوت گردید. اثرات رقم، محیط و رقم×محیط در سطح 1 درصد احتمال معنی دار بود. نتایج بیانگر آن بود که ارقام انگور موردمطالعه در محیط¬های مختلف واکنش متفاوتی از خود نشان ¬دادند. تجزیه پایداری بر اساس روش¬های تجزیه پایداری تک متغیره، ammi، gge بای¬پلات و ناپارامتری نشان داد که ارقام qazagiski ramphi، supran bulgar، muscat yamtazini، hisrao kishmish و besmiamphi ramphi نسبت به سایر ارقام از پایداری عملکرد بالاتری در محیط¬های با و بدون تنش خشکی برخوردار بودند. سهم ژنتیکی تعداد حبه در خوشه نسبت به سایر اجزاء عملکرد، در افزایش یا کاهش عملکرد بیشتر بود. مقادیر جزء محیطی تعداد خوشه در بوته در کلیه محیط¬های مورد آزمایش، بیشتر از جزء محیطی سایر اجزاء عملکرد بود. این مطلب بیانگر آن بود که این صفت دارای نقش بیشتری در ناپایداری عملکرد ارقام در محیط¬های مختلف بود. همچنین میزان تغییرات جزء محیطی این صفت در محیط¬های مختلف دارای تغییرات بیشتری بود. صفت تعداد حبه در خوشه نسبت به سایر اجزاء عملکرد از حساسیت به تنش خشکی پایین¬تری برخوردار بود.