جهت بررسی اثر کود زیستی فسفات و پرایمینگ بذر در مزرعه بر سبز شدن، رشد و برخی شاخص¬های زراعی نخود رقم آزاد، آزمایشی در سال 1392 در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا همدان انجام شد. این پژوهش به صورت آزمایش فاکتوریل سه فاکتوره در قالب طرح بلوک¬های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. عامل اول شامل پرایم کردن در دو سطح شاهد (بدون پرایم) و پرایم با آب، عامل دوم کاربرد کود زیستی فسفات با چهار سطح مایکورایز، بارور2، کاربرد هر دو و عدم مصرف کود زیستی و عامل سوم یعنی کود فسفات در سه سطح عدم مصرف کود، 50 و 100 درصد فسفات توصیه شده، مورد مطالعه قرار گرفت. برای تیمار پرایم در مزرعه، بذرها به مدت 8 ساعت در آب قرار گرفتند. نتایج نشان داد که پرایمینگ بذر باعث افزایش بترتیب 7/7 و 44 درصدی درصد سبز شدن و درصد همزیستی مایکوریزا گردید. بیشترین درصد همزیستی ریشه با مایکوریزا نیز در تیمار50 درصد مصرف کود فسفات به همراه پرایمینگ و کاربرد تلفیقی مایکوریزا و بارور2 به میزان 31/63 درصد به دست آمد. وزن صد دانه بدون توجه به میزان کود فسفات مصرف شده تحت تاثیر کاربرد هم زمان هر دو کود زیستی در تیمار پرایم شده افزایش چشمگیری نشان داد. در این تحقیق بیشترین عملکرد بیولوژیک مربوط به تیمار پرایمینگ به همراه صد در صد کود فسفات و تلفیق مایکوریزا و بارور2 بود (9/848 گرم بر مترمربع) که اختلاف معنی¬داری با تیمارهای دیگر داشت. بیشترین عملکرد دانه به میزان 7/302 گرم در متر مربع، مربوط به تیمار استفاده از 50 درصد کود فسفات در تلقیح با مایکورایز و بارور2 بود که در عین حال با تیمار 100 درصد کود فسفات در هر دو سطح پرایمینگ بذر تفاوت معنی¬داری نشان نداد. بالاترین شاخص برداشت و میزان کارایی زراعی فسفر مربوط به تیمار پنجاه درصد مصرف فسفات به همراه پرایمینگ و کاربرد تلفیقی مایکوریزا و بارور2 به ترتیب با مقدار71/42 درصد و 74/14 کیلوگرم دانه بر کیلوگرم فسفات بود. همچنین در این تحقیق بیشترین وزن خشک کل و سرعت رشد محصول نیز از تیمار 50 درصد فسفات و کاربرد مایکوریزا و بارور2 به ترتیب به میزان 9/698 گرم در متر مربع و 2/40 گرم بر متر مربع در روز به دست آمد.