نارسایی کلیوی از بیماریهای رایج محسوب می شود و درمان و پیشگیری این بیماری اهمیت بالینی بارزی دارد. عوامل مختلفی در ایجاد نارسایی کلیوی دخالت می کنند و موجب نارسایی حاد یا مزمن کلیوی می شوند. یکی از این عوامل مصرف داروهاست. داروهای مختلفی مانند سفالسپورین، پنی سیلین، آمینوگلیکوزیدهایی از قبیل جنتا مایسین و... نفروتوکسین های بالقوه ای هستند که می توانند موجب بروز سمیت کلیوی یا نفروتوکسیستی گردند که از شایعترین مشکلات کلیوی می باشد. در میان داروها، آمینوگلیکوزیدهای نظیر جنتامایسین به دلیل موارد مصرف گسترده تر بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند. سمیت کلیوی به عنوان مهمترین و شایعترین عارضه ی درمان با آمینوگلیکوزیدها موجب گردیده است تا مصرف این رده دارویی علیرغم در دسترس بودن و ارزان بودن آن تا حد قابل توجهی محدود گردد که در این میان جتامایسین با 14% نفروتوکسیسیتی بیشترین میزان آسیب به کلیه را دارا بوده است و به همین دلیل مصرف آن در انسان محدود شده است. از آنجا که سمیت کلیوی مسئول نارسایی حاد کلیوی (arf) در درصد قابل توجهی از افراد مصرف کنده جنتامایسین می باشد (حدود 20-10 درصد موارد ابتلا ) و با توجه به عوارض کلیوی ناشی از مصرف آمینوگلیکوزیدها و مقاومت روز افزون میکروارگانیسم ها به این گروه به خصوص جنتامایسین، معرفی داروی گیاهی جایگزین یا ترکیبی که استفاده همزمان آن با جنتامایسین از عوارض کلیوی آن بکاهد، ضروری بنظر می رسد. هدف از این مطالعه بررسی اثر محافظتی عصاره هیدروالکلی خنجوک بر سمیت کلیوی حاصل از جنتامایسین در موش صحرایی نر نژاد ویستار با استفاده از آزمایشهای بیوشیمیایی و هیستو پاتولوژی می باشد. مواد و روشها: میوه گیاه خنجوک پس از جمع آوری، در دمای آزمایشگاه خشک و با آسیاب برقی پودر گردید. پودر حاصله به روش ماسراسیون با استفاده از حلال آب – الکل (اتانول) عصاره گیری شد. بعد از تعیین (ld) عصاره با غلضتهای 150، 300 و 600 میلی گرم بر کیلوگرم تهیه گردید. در این مطالعه، تعداد 30 سرموش صحرایی نر نژاد ویستار به صورت تصادفی به 5 گروه شش تایی تقسیم شدند. گروه اول به عنوان کنترل نرمال یا کنترل منفی(شاهد) تنها آب مقطر از راه دهانی و نرمال سالین را روزانه بصورن داخل صفاقی دریافت نمودند. گروه دوم: کنترل مثبت ( جنتامایسین) دریافت کننده ی روزانه ی آنتی بیوتیک جنتامایسین به میزان 80 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم به صورت داخل صفاقی به مدت 14 روز بود. گروه های درمان شامل گروه اول، دوم و سوم که روزانه همزمان با تزریق داخل صفاقی جنتامایسین ، عصاره هیدروالکلی گیاه خنجوک را بترتیب با غلظت های 150، 300 و 600 میلی گرم به ازای هرکیلوگرم وزن بدن از راه دهانی (گاواژ) به مدت 14 روز دریافت کردند. روز پانزدهم، تمام حیواناتبه وسیله ی دی اتیل اتر بیهوش و با عمل جابجایی مهره گردنی کشته شده و از آن ها نمونه های خونی تهیه گردید. همچنین کلیه های آنها جدا گردیده و پس از شستسو با سرم فیزیولوژیک در محلول جهت درصد فرمالین قرار داده شد و برای تهیه مقاطع بافتی و انجام مطالعات هیستوپاتولوژی به آزمایشگاه فرستاده شد.محتوای فنل و فلاونوئید تام عصاره نیز به ترتیب با روشهای فنا فولین سیوکالتو و زیشن سنجش گردید. یافته ها: تجویز عصاره هیدروالکلی خنجوک در هر سه دوز(150،300 و mg/kgbw 600 ) خواص محافظت کلیوی ار خود نشان داد که این اثر وابسته به دوز بوده و در بالاترین دوز (mg/kgbw 600) بیشترین اثر را از خود نشان داد.به این صورت که میزان ازت اوره و کراتینین خون در گروه دریافت کننده جنتامایسین نسبت به گروه کنترل افزایش یافت که این افزایش معنی دار بود(p<0/001) . این تغییرات بیوشیمیایی در گروههای درمان اول و دوم نسبت به گروه جنتامایسین کاهش یافته بود(p <0/05) ولی میزان ازت اوره و کراتینین خون در گروه سوم درمان سیر نزولی مشخصی از خود نشان داد(01/0>p ). سطوح سرمی مالون دی آلدئید(mda) در گروه جنتامایسین افزایش معنی داری از خود نشان داد، ولیکن میزان mda در هر سه گروه تحت تیمار با دوزهای150،300 و mg/kgbw 600 از عصاره نسبت به گروه جنتامایسین کاهش معنی داری از خود نشان داد (05/0>p برای گروههای اول و دوم) که این میزان کاهش در mda در گروه سوم که بالاترین دوز عصاره (mg/kgbw 600) را دریافت کردند، بیشترین مقدار بود(01/0> p )؛بنابراین شدت تغییرات در گروههای تحت تیمار با عصاره، وابسته به دوز است. مقدار گلوتاتیون احیاء(gsh ) در گروه جنتامایسین نسبت به گروه شاهد کاهش آماری معنی داری از خود نشان داد (001/0 >p ) که تجویز عصاره در هر سه دوز سبب افزایش میزان گلوتاتیون احیاء(gsh ) گردید که این افزایش وابسته به دوز بوده و در بالاترین دوز بیشترین تاثیر را داشت001/0 >p ) . میزان پروتئین تام سرم(tp) در گروه جنتامایسین نسبت به گروه شاهد کاهش آماری معنی داری از خود نشان داد (001/0 >p ) که تجویز عصاره در هر سه دوز سبب تعدیل میزان پروتئین تام سرم(tp) گردید که این اثر وابسته به دوز بوده و در بالاترین دوز بیشترین تاثیر را از خود نشان داد(001/0 >p ). در رابطه با دیگر پارامترهای بیوشیمیایی اختلاف آماری معنی داری میان گروهها مشاهده نگردید. همچنین تجویز عصاره در هر سه دوز سبب کاهش آسیب هیستولوژیک توبولی کلیه گردید که بهبود آسیب بافتی ناشی از جنتامایسین در بالاترین دوز عصاره (mg/kgbw 600) بیشترین میزان را داشت. نتیجه گیری : نتایج حاصله بیانگر غیر طبیعی بودن فاکتورهای بیوشیمیایی اندازه گیری شده خونی و تغییرات هیستوپاتولوژی بافت کلیه در گروه دریافت کننده جنتامایسین بود. بر اساس نتایج آزمایش های بیوشیمیایی و هیستوپاتولوژی تجویز عصاره در گروه های درمان(150،300 و mg/kgbw 600 )بدلیل خواص آنتی اکسیدانی بالا باعث محفاظت کلیه در برابر آسیب های ایجاد شده توسط جنتامایسین گردیدکه این اثر محافظتی عصاره وابسته به دوز بوده و در بالاترین دوز عصاره (mg/kgbw 600) بیشترین تأثیر را از خود نشان داد.