چکیده استفاده از باکتری های افزاینده رشد گیاه از طریق مکانیسم های مستقیم و غیر مستقیم، همچنین اسید هیومیک به عنوان بخش خاص و با ثباتی از مواد هوموسی که رفتاری شبیه مواد محرک رشد دارد می توانند باعث افزایش رشد و عملکرد در گیاهان زراعی شوند .لذا به منظور بررسی اثر باکتری های آزادزیست و همچنین اثر اسید هیومیک به عنوان یک کود آلی بر عملکرد گیاه خلر مطالعه ای در سال 1392 در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجراء شد. فاکتورهای آزمایش شامل مصرف اسید هیومیک در سه سطح (صفر (شاهد(، 150 و 300 میلی گرم در کیلوگرم خاک) و تلقیح بذور خلر با باکتری سودوموناس فلورسنس (pseudomonas fluorescenss) در سه سطح (عدم تلقیح (شاهد(، تلقیح با سویه 169 و تلقیح با سویه 187 بود. نتایج نشان داد که با افزایش غلظت اسید هیومیک از صفر به 150 و 300 میلی گرم در کیلوگرم خاک، طول ساقه به ترتیب (74/12 و 45/22 درصد)، قطر ساقه (8 و 81/14 درصد)، سطح برگ (44/37 و 18/43 درصد)، تعداد برگ (98/15 و 31/37 درصد)، شاخص کلروفیل برگ (12/20 و 65/24 درصد)، وزن خشک برگ (19/8 و 15/15 درصد)، و وزن خشک ساقه (88/23 و 26 درصد) افزایش یافت اما بین اثر غلظت های 150 و 300 میلی گرم در کیلوگرم خاک اسید هیومیک، بر شاخص کلروفیل برگ، وزن خشک برگ و ساقه تفاوت معنی‏داری مشاهده نشد. همچنین تلقیح بذور خلر با سویه های سودوموناس نشان داد که با کاربرد سویه 169 و سویه 187، طول ساقه به ترتیب (86/23 و 41/13 درصد)، قطر ساقه (25 و 23/19 درصد)، سطح برگ (27/40 و 19/37 درصد)، تعداد برگ (38/31 و 90/16 درصد)، شاخص کلروفیل برگ (66/24 و 74/12 درصد)، وزن خشک برگ (18/23 و 66/11 درصد) و وزن خشک ساقه (64/17 و 68/9 درصد) نسبت به شاهد افزایش یافت. نتایج نشان داد با افزایش غلظت اسید هیومیک از صفر به 150 و 300 میلی گرم در کیلوگرم خاک، تعداد غلاف به ترتیب (65/17 و 48/18 درصد)، تعداد دانه در غلاف (96/10 و 68/23 درصد)، وزن صد دانه (48/18 و 96/33 درصد) و عملکرد دانه (54/13 و 46/24 درصد) افزایش پیدا کرد. با کاربرد سویه 169 و 187، تعداد غلاف به ترتیب (12/17 و 27/1 درصد)، تعداد دانه در غلاف (26/16 و 57/15 درصد)، وزن صد دانه (48/12 و 14/7 درصد) و عملکرد دانه (74/16 و 02/8 درصد) نسبت به شاهد افزایش یافت اما بین دو سویه در صفات تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه و عملکرد دانه تفاوت معنی داری وجود نداشت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که سویه های سودوموناس و غلظت های مختلف اسید هیومیک تأثیر معنی داری بر شاخص برداشت و درصد پروتئین خلر داشتند. اثرات متقابل غلظت های مختلف اسید هیومیک و سویه های سودوموناس در صفات طول ساقه، سطح برگ و وزن صد دانه معنی دار گردید. به طور کلی غلظت 300 میلی گرم و سویه سودوموناس 169 تأثیر بیشتری بر رشد و عملکرد خلر نشان دادند.