نام پژوهشگر: علی اکبر کمالی نهاد
علی اکبر کمالی نهاد جلیل مشیدی
در آفرینش و تأثیرگذاری شعر علاوه بر استعداد، عوامل دیگری نیز موثرند که فضاسازی از آن جمله است. این عنصر همان حس غالبی است که شاعر بر اثر خود مسلط مینماید و با خواندن بخشی یا همهی آن اثر احساس میشود. در برخی از دورههای شعر فارسی دگرگونیهایی در فضاهای شعری ایجاد شده و از دیگر دورهها متفاوت شدهاند؛ شعر انقلاب چنین ویژگیهایی دارد؛ گرایشهای انقلابی و نگاه متفاوت شاعران، فضاهایی متفاوت با گذشته به وجود آورده و بررسی آنها میتواند ما را در شناخت بهتر شعر انقلاب یاری نماید. پژوهش حاضر در سه فصل به تحلیل این موضوع میپردازد: فصل اول به ذکر کلیاتی درخصوص تعریف و ارکان شعر، فضاسازی و اهمیتش در شعر، شعر انقلاب و فضاهای آن و مولفههای فضاساز آن مثل: عاطفه، واژگان، تصویر، تصویر مرکزی، توصیف، صفت، لحن، روحیات شاعر، تلمیحات، سادگی و بیپیرایگی، شگردهای شاعرانه، روایت، حرکت، گفتگو، مقدمهچینی و حسنختام مناسب، اطناب و... اختصاص یافته است. فصل دوم به بررسی زندگی و شعر 5 شاعر انقلاب(صفارزاده، امینپور، حسینی، موسوی گرمارودی و اوستا) میپردازد و با تحلیل مجموعههای بعد از انقلاب آنها، فضاهای شاعرانه و عناصر سازندهی فضاهای شعریشان را بررسی مینماید. و در فصل سوم، ضمن جمعبندی فضاها و عناصر سازندهی آنها در شعر این نمایندگان شعر انقلاب، گزارشی کوتاه از فضاهای شعری و بنمایهها، مضامین، مولفههای فضاساز و بهطور کلی فضا و مولفههای شعر انقلاب اسلامی ایران ارائه شده است. بر این اساس، فضاهای عمده شعر انقلاب به ترتیب بسامد عبارتند از: مذهبی و دینی، حماسی آمیخته با عرفان، رمانتیک و احساسی، انتقادی و اعتراضی و تلخ و سنگین؛ و فضاهایی چون امید و انتظار، فلسفی، شاد و صمیمی، کودکانه، طنز و استهزا، انتزاعی و تخیلی، نفرت انگیز، حیرت و تردید و... نیز با میزان متغیر در دفاتر شعری این شاعران وجود دارند و هر شاعری به تناسب اندیشه، قدرت شاعری و بنمایههای ذهنی از آنها بهره گرفته است. از مهمترین ابزارهای فضاساز در شعر آنها نیز تناسب دایرهی واژگان با محتوای شعر، تلمیح و تصویرسازی با نمادهای دینی، بهرهگیری از زبان فاخر و واژگان حماسی، رعایت وزن و موسیقی کلام، لحن، روایت، توصیف، تصویرسازی و... بیش از همهی مولفهها مورد استفاده بودهاند.