رساله ی حاضر کوششی است به منظور اثبات پیش گامی ادبیات معرفت گرای فارسی بر فلسفه ی اسلامی در بستر فرهنگ ایرانی. انگاره ی بنیادین پژوهش چنین است که با سنجش ادبیات معرفت گرای فارسی و فلسفه ی اسلامی، به عنوان دو عضو از پیکره ی فرهنگ ایرانی، درمی یابیم که ادبیات معرفت گرای فارسی از منظر های متعدد نسبت به سنت فلسفی متداول در جامعه ی اسلامی ایران پیش گامی دارد و حد جامع این وجوه چند گانه ی تقدم را تقدم رتبی نامیده ایم. در سنجش این دو مقوله ی کلان فرهنگی زمینه هایی همچون اشتمال بر حکمت نظری و عملی، کارکرد های تاریخی و ویژگی های زبانی و بیانی مورد نظر قرار گرفته و در هر یک از این زمینه ها دلایلی به منظور اثبات انگاره ی بنیادین رساله ارائه شده است. با توجه به مجموع براهین ذکر شده در رساله ی حاضر درمی یابیم که ادبیات معرفت گرای فارسی اگرچه با دانش فلسفه و روش آن تفاوت های ماهوی دارد؛؛ لیکن این گونه از ادبیات، در تاریخ فرهنگ و تمدن ایران بخشی عمده از کارکرد هایی را که از فلسفه انتظار میرود به عهده داشته است.در نتیجه، توجه به رویکرد های معرفت گرایانه به ادبیات فارسی و نیز بهره بردن از روش های پذیرفته شده به منظور استخراج امور معرفتی صرف از درون متون ادبی ضروری به نظر می رسد. نیز با عنایت به اقبال تاریخی ایرانیان به امور ذوقی، اشراقی و الهامی، توازن بخشیدن به دو جنبه ی متقابل عقل و ذوق در جامعه تنها با همت متولیان امر فرهنگ و آموزش و با اهتمام به ترویج عقلانیت و تقویت روحیه ی نقد و پرسش گری و پرهیز از دامن زدن به ذوق گرایی افراطی امکان پذیر است.