نام پژوهشگر: علیرضا محرمی

اکوتوریسم روستایی و نقش اقتصادی و اجتماعی آن در توسعه منطقه )با مطالعه ی موردی روستاهای شیت و ده بهار شهرستان طارم(
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه علامه طباطبایی - دانشکده علوم اجتماعی 1392
  علیرضا محرمی   محمود جمعه پور

هدف کلی این پژوهش بررسی اکوتوریسم و اثرات اقتصادی و اجتماعی آن بر توسعه منطقه است.برای رسیدن به این هدف از روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. در این پژوهش پس از تهیه کلیات و چهارچوب نظری تحقیق، به منظور کسب اطلاع از منطقه مورد مطالعه و بررسی جایگاه اکوتوریسم و گردشگری در منطقه اقدام به انجام عملیات میدانی شد.در این پژوهش از دو نوع پرسشنامه استفاده شده است.این پرسشنامه ها پس از تکمیل توسط اهالی و مسولان مربوطه به وسیله نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. مفاهیم: تعریف نظری تعریف نظری،در واقع،صفات اصلی مفهوم را به طور نظری مشخص می کند و قالبی ارائه می دهد که به وسیله آن،حدود و ثغور و یا به عبارتی سطح مفهوم را معین می سازد.این تعریف نظری،مبین برداشت محقق از مفهوم است و بنابراین، راه را برای تعریف عملی یعنی مراجعه به مصادیق آن مفهوم ،هموار می سازد. .(صفری شالی،50:1386). به طور کلی، معمولا برای نوشتن تعریف نظری، از کتاب ها یا منابع اصلی در ارتباط با هر رشته استفاده می کنند. به طوری که تعریف ذکر شده در تعیین معرف ها (گویه ها یا سنجه ها)ی آن مفهموم به ما کمک می کنند.پس ،تعریف نظری باید جامع صفات مفهوم و مانع تداخل صفات دیگر در آن صفات مشخص شده باشد.(همان:51). واژه هایی که در این تحقییق نیاز به تعریف نظری دارند اکوتوریسم،توسعه منطقه ای،توریسم روستایی،توسعه،توسعه اجتماعی و اقتصادی است که در ادامه به تعریف آن ها خواهیم پرداخت: اکوتوریسم: اکوتوریسم: فنل معتقد است اکوتوریسم نوعی گردشگری در طبیعت است که تاثیرات اندکی را بر محیط زیست و منابع طبیعی وارد نموده و در حفظ و بقای گونه ها و زیستگاه های طبیعی سهیم می باشد.( فنل،1385: 63). والاراس و پیرس اکوتوریسم را سفر به مناطق طبیعی تقریبا دست نخورده که به منظور مطالعه و کسب لذت انجام می شود می دانند. .(wallarce & pierce,1996:844) منطقه: عبارت است از محدوده ی جغرافیایی و اجتماعی و اقتصادی که به عنوان واحد سیاسی اداری یا ترکیبی از آنها با هویت مشخص تعیین می گردد.(کلانتری،1387: 27). اکوتوریسم زیر مجموعه ای از مجموعه گسترده توسعه پایدار به حساب می آید . اکوتوریسم علاوه بر این که دربرگیرنده بسیاری از جاذبه های گردشگری روستایی و گردشگری فرهنگی است خود به عنوان اساس گردشگری طبیعت نیز شناخته شده است. مقصد اکوتوریسم در کلیه موارد بایستی همسو و هم جهت با توسعه پایدار باشد.و این بدان معنی است که برنامه ریزی و توسعه زیرساخت ها و فعالیت های متعاقب ان و حتی بازار و بازاریابی اکوتوریسم باید بر اساس معیارهای محیط زیست ،اجتماع ،فرهنگ و اقتصاد پایدار متمرکز گردد.(مبانی برنامه ریزی و توسعه گردشگری روستایی،بمانیان،محمدرضا:ص51). توسعه منطقه ای: مفهوم توسعه طی چند دهه گذشته از انحصار دیدگاه های رشد اقتصادی خارج شده است و دیگر صرفاً هدف توسعه، افزایش توانای های انسانی- اجتماعی برای پاسخگویی به نیازهای انسانی- اجتماعی، ضمن آنکه نیازها پیوسته در پرتو ارزشهای فرهنگی جامعه و بینش های پایداری، جهان پالایش یابند.«توسعه منطقه ای» عبارت از مفهوم گفته شده توسعه برای مردم در محدوده فضایی مورد نظر است(زیاری،13:1383-14). توسعه روستایی: توسعه روستایی شامل فرایند عمیقی از تغییرات در کل جامعه است ،این فرایند روشی برای افزایش فرصت های قابل دسترسی برای فرد و افزایش امکانات بهره برداری از آن هاست.توسعه ی روستایی به نوین سازی جامعه ی روستایی می پردازد و ان را از یک انزوای سنتی به جامعه ای تغییر خواهد داد که با اقتصاد مهمی عجین شده است.بنابراین، هدف توسعه ی روستایی در محدوده ی یک بخش خلاصه نمی شود ، بلکه مواردی چون بهبود و بهره وری، افزایش اشتغال، تامین حداقل قابل قبول غذا،مسکن،آموزش و بهداشت را در بر می گیرد.(ازکیا،1386: 21). توسعه: توسعه در مفهوم کلی خود به معنای ارتقای سطح مادی و معنوی جامعه انسانی و ایجاد شرایط مناسب یک زندگی سالم برای تمامی افراد جامعه است. با توجه به این مفهوم توسعه در بر گیرنده جنبه های اقتصادی ،اجتماعی،سیاسی و فرهنگی است که تغییرات کمی و کیفی را شامل می شود و در عین حال از نظر داخلی و خارجی از مفاهیم نسبی به شمار می رود.(جمعه پور،1389: 52). توسعه اقتصادی:توسعه اقتصادی عبارت از یک سلسله عملیاتی است که بوسیله آن ،درآمد ملی کشور طی دوره طولانی افزایش می یابد .(تقی پور،1364: 4). توسعه اجتماعی:در بین محققان توسعه در مورد توسعه اجتماعی،همانند واژه توسعه اتفاق نظر وجود ندارد.از نظر اتس، توسعه اجتماعی یک حوزه میان رشته ای و میان بخشی تجربی است که در جستجوی رفاه مادی و اجتماعی مردم در همه سطوح جامعه است.او برآوردن نیازهای اساسی را به همراه افزایش سطح آزادی (که با میزان انتخاب هایی که افراد می توانند داشته باشند،اندازه گیری می شود.) برای توسعه اجتماعی و به عبارت کلی تر توسعه ضروری میداند.به اعتقاد جانسون ،توسعه اجتماعی به معنای تقویت سرزندگی جامعه مدنی است.او معتقد است توسعه اجتماعی توانایی شهروندان و منابع خصوصی آنان را تقویت می کند تا در اجرای سیاست ها و تصمیم گیری ها فعالانه و موثر شرکت کنند.(جباری،1382: 45). یافته های این تحقیق نشان می دهد که منطقه مورد مطالعه از جاذبه های گردشگری و اکوتوریستی خوبی برخوردار است که در صورت معرفی و ساماندهی آن و فراهم آوردن امکانات مورد نیاز و بهبود زیر ساخت ها می تواند به یکی از مناطق توریستی روستایی در سطح کشور و همچنین در جهان تبدیل شود. همچنین نتایج تحلیل swot نشان داد، در بین عوامل موثر داخلی در منطقه در بین نقاط قوت از دیدگاه مسولین و مردم ،مولفه عبور رودخانه قزل اوزن در سطح منطقه در اولویت قرار دارد. در مورد نقاط ضعف داخلی،مسولان بر این عقیده بودند که عدم پوشش گاز سراسری در منطقه و مردم در مورد نقاط ضع داخلی بر این عقیده بودند که مولفه نامناسب و ناکافی بودن تسهیلات و خدمات رفاهیبه عنوان مهمترین نقطه ضعف داخلی هستند. از نظر مسولان مولفه داشتن طبیعت زیبا و بی نظیر مهمترین فرصت بیرونی لحاظ می شود، از نطر مردم مولفه امکان تاسیس جاده ترانزیتی در سطح منطقه به عنوان مهمترین فرصت بیرونی شناخته شد. در بین تهدیدات خارجی از نظر مسولان و مردم نبود مدیریت اگاه به مسایل اکوتوریستی به عنوان مهمترین تهدید خارجی شناخته شد.نتایج نشان می دهد که منطقه طارم استعداد جذب گردشگر را دارد،ضمن اینکه نیازمند بازنگری و ارائه استراتژی های مناسب برای رفع تهدیدها با استفاده از نقاط قوت و مزیت ها می باشد.بدین سبب توسعه اکوتوریسم جهت استفاده از منابع داخلی منطقه جهت رفع مشکلات می تواند کارساز باشد. نتیجه گیری هدف کلی پژوهش حاضر شناسایی اثار اکوتوریسم در توسعه منظقه ای و افزایش اثار مثبت و کاهش اثار منفی ان در دستیابی به توسعه منطقه ای است.با توجه به یافته ها و نتایج حاصله پیشنهادات زیر ارایه می شود: 1.توجه به حفظ و گسترش توانهای محیطی به جهت محوریت این توانمندیها در گردشگری طبیعی یا اکوتوریسم در سطح منطقه در راستای رسیدن به گردشگری پایدار؛ 2. ارائه خدمات گردشگری براساس شناخت کافی از توان اکوسیستم موجود در سطح منطقه 3. شناسایی و حفاظت از گونه‏های نادر گیاهی و جنگلی در سطح محدوده منطقه نمونه؛ 4. مشارکت دادن گردشگران و نظر سنجی و نظرخواهی از آنان در نحوه حفاظت از محیط زیست و عرضه خدمات و پاک سازی فضاهای تفریحی و ترویج بهداشت محیط ؛ 5. شناسایی تمام جاذبه ها و فراورده ها ی گردشگری روستایی و برنامه ریزی برای بهره مندی هدفمند از ان ها در جهت ایجاد اشتغال و افزایش درامد اهالی. 6.افزایش سرمایه گذاری دولتی و خصوصی در منطقه طارم. .7 تاسیس نهادهای مردمی و تعامل با سازمان های مرتبط با امر گردشگری در جهت بر طرف نمودن مشکل مشارکت در زمینه مسائل گردشگری. 8.توسعه برنامه های تبلیغاتی برای معرفی بیشتر جاذبه های طبیعی منطقه از طریق سایت ها و دیگر رسانه ها .9توسعه و ترویج فعالیت های اکوتوریستی در بین گردشگران و مردم منطقه .10زمینه سازی و تشویق مردم به مشارکت جهت توسعه زیرساخت ها ،تسهیلات و ... از طریق حمایت ها و تسهیلات دولتی 11.استفاده از نیروی متخصص و با تجربه به منطور ایجاد تشکل های گردشگری و همچنین اموزش و ترویج گردشگری از طریق نشست ها و جلسات با مردم منطقه. 12.احداث پارکینگ در روستاها 13.ساماندهی دست فروشان هنگام ورود گردشگران در هنگام برگزاری جشن ها. واژگان کلیدی:گردشگری روستایی،اکوتوریسم،طارم،توسعه منطقه ای،توسعه روستایی