مطالعه حاضر با هدف بررسی شیوع و مقایسه هیستوپاتولوژی تریکومونیازیس در کبوتر و بوقلمون انجام گرفت. در طی این مطالعه (از اسفندماه 1392 تا مردادماه 1393) برای تشخیص تریکوموناس گالینه, به طور کل 300 نمونه سوآب مرطوب از چینه¬دان کبوتر و بوقلمون جمع¬آوری شد. از میان 150 کبوتر, 72/2% (109n=) و از 150 بوقلمون, 0/7% آن¬ها (1n=) به تریکوموناس گالینه آلوده بودند. تست آماری مربع کای نشان داد که شیوع بیماری در بوقلمون و کبوتر تفاوت آماری معنی¬دار دارد (p<0/001). کبوتران و بوقلمون¬ها همزمان با نمونه¬گیری معاینه شدند. از 109 کبوتر آلوده, 6 کبوتر (5/5%) ضایعات نکروزه پنیری را نشان دادند و در همان یک بوقلمون آلوده, چینه¬دان پاندولی و بوی متعفن از دهان به صورت ماکروسکوپی قابل ملاحظه بود. در بوقلمون ضایعات میکروسکوپی در مری, چینه¬دان و کبد مشاهده شد. وجود اروزیون و تجمع کانون¬های هتروفیل در اپیتلیوم همراه با نکروز کانونی و تجمع کانون¬های لنفوسیتی در اطراف آن در زیر مخاط مری مشهود بود. چندین ترومبوز فیبرینی و تجمع سلول¬های آماسی تک هسته¬ای (لنفوسیت¬ها و ماکروفاژها) در اطراف آن¬ها در زیر مخاط چینه¬دان همراه با خونریزی در باندل¬های عضلانی چینه¬دان مشاهده شد. مجاری سینوزوئیدها در کبد نسبت به حالت طبیعی متسع شده بودند و بی نظمی در نحوه قرارگیری هپاتیک¬کوردها نیز بارز بود اما بیماری در کبوتر به صورت حاد بروز کرد و ضایعات ماکروسکوپی و میکروسکوپی شدیدتری را در محوطه دهانی، مری, چینه¬دان, سنگدان و کبد شامل می¬شد. در بررسی کالبدگشایی چرک پنیری در محوطه دهانی وجود داشت و از نظر میکروسکوپی اروزیون و تجمع هتروفیل¬ها در زیر مخاط آن مشاهده شد. غشاهای دیفتریتیک زرد مایل به خاکستری در کالبدگشایی مری مشهود بود. از لحاظ میکروسکوپی نفوذ سلول¬های آماسی تک هسته¬ای (لنفوسیت¬ها و ماکروفاژها) و هتروفیل¬ها در زیر مخاط مری همراه با خونریزی و همچنین پرخونی در بین باندل¬های عضلانی مری قابل مشاهده بود. در بررسی ماکروسکوپی تجمع مایع سبز رنگ در چینه¬دان و پیش معده دیده شد. به صورت میکروسکوپی نیز پرخونی و نفوذ لنفوسیت¬ها به صورت منتشره در زیر مخاط چینه¬دان مشاهده شد. سنگدان در وضعیت ماکروسکوپی ضایعه¬ای را نشان نداد ولی در مطالعه میکروسکوپی نکروز کانونی و تجمع لنفوسیت¬ها و ماکروفاژها در زیرمخاط و نفوذ آن¬ها در بخش عضلانی سنگدان مشخص بود. کبد از لحاظ ظاهری سالم بود اما از نظر میکروسکوپی در سینوزوئیدها تجمع سلول¬های آماسی در اطراف عروق (pvc) بارز بود. پرخونی, خونریزی و سلول¬های آماسی تک¬ هسته¬ای با غالبیت لنفوسیت در پارانشیم کبد مشاهده شد. هپاتوسیت¬ها نیز نکروزه شده¬بودند. کانون¬های لنفوسیتی در ناحیه پورتال, در اطراف مجاری صفراوی به¬ وفور یافت شد. دجنراسیون واکوئلر هپاتوسیت¬ها و نامنظم شدن صفحات ریماک (طنابهای سلول های کبدی) همراه با حضور تریکوموناس¬ها به صورت تخم¬مرغی شکل یا مدور در میان تجمع سلول¬های آماسی مشاهده شدند.

شترمرغ از جمله پرندگانی است که به دلایل متعدد پرورش آن رو به گسترش است. با توجه به ارزش اقتصادی این پرنده (استفاده از گوشت، پر، چرم و تخم شترمرغ) مستلزم وجود یافته¬های کافی و فراگیر در زمینه¬های مختلف علمی از جمله شناخت دقیق آناتومی و ساختار بافتی ارگان¬های بدن می¬باشد. کلیه-ها ارگان¬های مهمی هستند که در حجم و ترکیب مایعات بدن نقش دارند. نفرون واحد عملکردی کلیه است که ساختار آن به طور قابل ملاحظه¬ای در بین مهره¬داران مختلف تفاوت دارد. در این تحقیق به منظور مطالعه بافت¬شناسی و آناتومی کلیه¬ها تعداد 10 شترمرغ نر و ماده یک¬ساله با میانگین وزنی 93 کیلوگرم به صورت تصادفی در کشتارگاه صنعتی فریمان مشهد انتخاب گردید که پس از کشتار بلافاصله کلیه¬ها به دقت از گودی سین¬ساکروم خارج شد، در شترمرغ همانند سایر پرندگان و پستانداران، کلیه¬ها ارگان¬هایی زوج، خارج صفاقی و در قسمت پشتی حفره شکم قرار داشتند. در این بررسی کلیه¬های شترمرغ از حاشیه خلفی شش¬ها تا انتهای خلفی سین¬ساکروم امتداد یافته بودند. نمونه¬گیری بافتی از پرندگان از کلیه راست و کلیه چپ انجام شد و سپس از لحاظ موارد گوناگون مورد مطالعه قرار گرفت، بطوری که وزن کلیه¬ها و طول کلیه¬ها از قطب قدامی تا قطب خلفی و همین¬طور عرض هر لوب کلیوی در هر دو کلیه راست و چپ تعیین گردید. از لحاظ آناتومیکی هر کلیه دارای سه لوب خلفی، میانی و قدامی بود که لوب خلفی بزرگ¬ترین و لوب قدامی بزرگ¬تر از لوب میانی بود. در این پرنده سه لوب کلیه به آسانی قابل تمایز بودند. پس از بررسی آناتومیک مراحل آماده¬سازی بافت توسط دستگاه اتوتکنیکون انجام شده، و پس از تهیه بلوک¬های پارافینی از بافت، توسط دستگاه میکروتوم برش¬های بافتی نازک و مناسب با ضخامت 6–5 میکرون انجام گرفت، و در ادامه کار رنگ¬آمیزی شامل رنگ¬آمیزی معمولی هماتوکسیلین و ائوزین و رنگ¬آمیزی اختصاصی پاس صورت گرفت که در رنگ¬آمیزی اختصاصی پاس مواد موکوپلی¬ساکاریدی رنگ می¬گیرند و حفره داخلی لوله¬های جمع¬کننده کورتکس به دلیل وجود موکوس حاوی گلیکوژن ارغوانی رنگ شدند. به¬دنبال آن برش¬های رنگ¬آمیزی شده در بزرگ¬نمایی¬های مختلف با میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار گرفت و ساختار بافتی بخش¬های مختلف نفرون و لوله-های کلیوی مطالعه شد، بطوری که اندازه¬ گیری قطر برخی از لوله¬های کلیوی، شامل لوله پروگزیمال، لوله دیستال،لوله هنله، لوله جمع¬کننده و گلومرول کلیوی با استفاده از عدسی چشمی مدرج بر حسب میکرومتر انجام شد. و از لحاظ بافت¬شناسی، ساختار کلیه تقریبا مشابه سایر پرندگان بود، بطوری که بافت همبند سخت از اطراف بافت کلیه شترمرغ را فرا¬گرفته است، بعلاوه کلیه دارای دو بخش کورتکس و مدولا بود که کورتکس قسمت عمده و مدولا قسمت کوچکی از کلیه را تشکیل می¬دادند. در این پرنده جسمک کلیوی در اندازه¬های مختلف در کورتکس مشاهده شد، همچنین برخلاف سایر پرندگان و همانند پستانداران در ناحیه مدولا جسمک کلیوی وجود نداشت. کلمات کلیدی: شترمرغ، بافت¬شناسی، کلیه، رنگ¬آمیزی، میکرومتری