رودخانه زاینده رود، بزرگ ترین رودخانه فلات مرکزی ایران که از دامنه های رشته کوه زردکوه بختیاری شروع و پس از عبور از اصفهان به باتلاق گاوخونی می ریزد. حوضه ی آبخیز این رودخانه در استان چهارمحال و بختیاری و بخشی از آن در استان اصفهان قرار دارد و در زون زمین ساختی سنندج- سیرجان واقع است. از نظر زمین ساختی این منطقه توسط دو گسل تراستی دالان و بن با روند شمال غربی- جنوب شرقی احاطه شده است. فعال شدن این دو گسل بزرگ و مهم در منطقه سبب بالاآمدگی منطقه و افزایش شدت توپوگرافی شده است. این افزایش شدت توپوگرافی، افزایش شیب و تشدید عمل حفر بستر را بدنبال داشته است و سبب شده تا رودخانه زاینده رود در طی مسیر تحول خود به یک رودخانه مئاندری چاک دار تبدیل شود. از طرف دیگر بررسی مسیر رودخانه از دیدگاه لیتولوژی سه زون متفاوت را نشان می دهد که ترکیب این سه گروه لیتولوژی مقاومت متفاوت رودخانه را در برابر فرسایش ایجاد کرده است. بنابراین اثر ترکیبی گسل ها و جنس سنگ شناسی، مورفولوژی و مسیر رودخانه زاینده رود را در گستره زمان دستخوش تغییر و تحول ساخته است. نتایج حاصله از مطالعات رسوبات نشان داد که اکثریت نمونه ها دارای جورشدگی بد و چولگی متفاوت هستند. این شرایط بیانگر تغییر شرایط رژیم رودخانه احتمالاً در اثر تغییر در شرایط آب و هوایی با گذشت زمان در طی دوره کواترنری می باشد. همچنین مطالعات منشایابی رسوبات نشان داد که در منطقه مورد بررسی بیشتر رسوبات مربوط به شیست های کمپلکس دگرگونی شمال شهرکرد و سنگ های آهکی است که از نقاط مختلف در مسیر رودخانه منشا گرفته اند. بخشی از این سنگ های آهکی حاوی میکروفسیل هایی به سن ائوسن می باشد که در تطابق با سازند جهرم زاگرس می باشدکه این رسوبات از سازندهای پشت سد زاینده رود به این گستره منتقل شده است. ارزیابی کمی اشکال و عوارض سطح زمین و محاسبه ی شاخص های ریخت سنجی رودخانه ها از مهمترین روش های ارزیابی مورفوتکتونیک محسوب می شود. در این پژوهش با استفاده از شاخص های مورفوتکتونیکی از قبیل منحنی هیپسومتری بی بعد حوضه، انتگرال منحنی هیپسومتری، شاخص تقارن توپوگرافی عرضی، پیچ و خم آبراهه ها، شاخص v و ... به ارزیابی ویژگی های تکتونیکی منطقه پرداخته شده است. بررسی و ارزیابی ناشی از تلفیق کلیه شاخص ها، نشان داد که رودخانه زاینده رود از نظر تکتونیکی، حالت نیمه فعال متمایل به غیرفعال دارد.

منطقه مورد مطالعه بخشی از پهنه زمین ساختی سنندج - سیرجان می¬باشد که در شمال غرب شهر ازنا و شمال¬شرق معدن سنگ ساختمانی ژان واقع شده است. در این منطقه یک توده گرانیت - گنایس میلونیتی رخنمون داشته که بلورهای تورمالین موجود در آن به رنگ کاملاً سیاه و به صورت لکه ای، لخته ای و یا اجتماعی از دانه های ریز مشاهده می شود. بررسی¬های شیمیایی صورت گرفته بر روی گرانیت تورمالین¬دار حاکی از آن می¬باشد که این توده گرانیتوئیدی از نظر ژئوشیمیایی پرآلومینوس تا کمی متاآلومینوس و کالک¬آلکالی تا حدودی آلکالی بوده و در نمودارهای عنکبوتی به هنجارشده نسبت به گوشته اولیه تهی¬شدگی بارز در ba, nb, sr, p, ti و در نمودار عنکبوتی به هنجار شده نسبت به کندریت ناهنجاری منفی بسیار شاخصی در eu را شاهد می¬باشیم. در نمودار snx در برابر sny نمونه¬های مورد بررسی در محیط¬های تکتونیکی پس از برخورد در حاشیه صفحه واقع می شوند بطوریکه در دو محدوده syn-shear و late-shear همپوشانی دارند و دارای ماهیت a-type از نوع آلکالی- آلومینیوس می¬باشند و در زیرگروه a2 واقع شده¬اند. نتایج آنالیز به روش la-icp-ms بر روی تورمالین¬های موجود در توده گرانیتوئیدی شمال¬شرق معدن ژان در زون سنندج – سیرجان، بر روی نمودارهای باینری mn در برابر mg)+ (fetot / fetot بیان¬کننده شکل¬گیری کانی تورمالین از مذاب گرانیتوئیدی با پیشرفت روند تفریق می¬باشد از طرفی، تورمالین¬های مورد بررسی در نمودار عنکبوتی به هنجار شده نسبت به میانگین ترکیب گرانیت تورمالین¬دار، هم ناهنجاری مثبت و هم ناهنجاری منفی در eu را نشان می¬دهند که حاکی از احاطه شدن تورمالین¬های مورد بررسی با کانی کوارتز و فلدسپار می¬باشد، همچنین فازهای فرعی نظیر زیرکن، آلانیت بر روی الگوی توزیع و پراکندگی ree تأثیر خیلی زیادی می¬گذارند. با توجه به شواهد پتروگرافی، تورمالین¬های مورد بررسی همراه با موسکویت و بیوتیت مشاهده می¬شوند بطوریکه، هرکجا تورمالین غالب هست بیوتیت و کانی¬های همراه با آن بصورت محدود قابل روئیت می¬باشند و یا اصلاً وجود ندارند و بالاعکس. با استفاده از فاز¬¬ دیاگرام¬های ترکیبی می¬توان، فاکتورهای کنترلگر ایجاد تورمالین در ارتباط با بیوتیت، رابطه بین تورمالین و کانی¬های همراه، شیمی گرانیت تورمالین¬دار و مکان¬یابی¬های پترولوژیکی را مورد ارزیابی قرارداد. بررسی آنالیزهای ریزپردازشی (نقطه¬ای) تورمالین¬های مورد بررسی نشان می¬دهد تورمالین¬های مورد بررسی دارای ترکیب شورل– دراویت با تمایل بیشتر به سمت شورل می¬باشند، خودشکلی، عدم منطقه¬بندی و تمایل تورمالین¬های مورد بررسی به سمت درونی بردارهای تهی¬شدن از پروتون-زدایی حاکی از ماگمایی بودن آنها و افزایش fe+2 نسبت به mg حاکی از نشأت گرفتن از یک گرماب با منشأ ماگمایی می¬باشد. بنابراین از تورمالین¬های وابسته به محیط¬های گرانیتی بوده و بوسیله یک گرماب با خاستگاه ماگمایی بوجود آمده¬اند.

توده گرانیتوئیدی نوغان در شمال غربی شهرستان بویین- میان دشت و از لحاظ ساختاری در پهنه سنندج- سیرجان (شمالی) واقع شده است و در محل برخورد صفحه ایران با صفحه عربی قرار دارند. هدف از این مطالعه، بررسی تحولات تکتونوماگمایی پهنه سنندج-سیرجان، بررسی شرایط ترمودینامیکی تشکیل و توسعه توده گرانیتوئیدی نوغان می باشد. بر اساس بررسی های صحرایی و پتروگرافی این توده یک گرانیت دو میکائی محسوب می شود که به شدت تحت تأثیر دگرشکلی قرار گرفته است و در پهنه برشی مورد بررسی برگوارگی میلونیتی خوبی نشان می دهد. این توده به شدت تحت تأثیر دگرشکلی قرار گرفته است و از این رو در این سنگ های میلونیتی تا الترامیلونیتی، فابریک های ساختاری متنوعی از قبیل برگوارگی و خطوارگی میلونیتی، شاخص های نشانگر جهت برش نظیر فابریک s-c، پورفیروکلاست های نامتقارن، ماهی میکائی، ماهی کوارتزی تک بلور و پلی کریستالین، ماهی فلدسپاتی، ساختار های سیگمائی و دلتائی و ریز ساختار بالشتک دومینوئی را به نمایش می گذارند. همچنین ریزساختارهای متنوعی نظیر خاموشی موجی، خاموشی موجی صفحه شطرنجی، خاموشی موجی دسته جاروئی، شکستگی های کششی و حضور میکروگسل ها، تشکیل دانه های نو ظهور و ریز دانه، تجدید تبلور دینامیکی از نوع blg و sgr و مهاجرت مرز دانه ای در دانه های کوارتز و ماکل های دگرشکلی، ماکل ها مشبک، خاموشی موجی و پرتیت شعله ای در فلدسپات ها قابل رویت است که همگی نشان دهنده ی تغییرات ساختاری شکل پذیر در دمای 300 تا 650 درجه سانتیگراد هستند. تنش های وارده بر سنگ در اکثر نمونه ها به صورت پدیده ی میلونیتیزاسیون و خرد شدن دانه های کوارتز و همچنین ایجاد ماکل های ثانویه در پلاژیوکلازها مشاهده می شود. کانی های اصلی تشکیل دهنده این سنگ ها شامل کوارتز، فلدسپات آلکالن )میکروکلین و پرتیت(، پلاژیوکلاز، بیوتیت و مسکویت است. همچنین واجد کانی های فرعی شامل مونازیت، آپاتیت، اپیدوت، زوئزیت، کلینوزوئزیت، آلانیت و کانی های کدر بوده که زمینه سنگ را تشکیل می دهند. بر اساس مطالعات صحرایی، پتروگرافی و زمین شیمیایی، سنگ های توده نفوذی پل نوغان در گروه گرانیتوئیدهای پرآلومینیوسmpg و plgs قرار می گیرند. ماهیت ماگما کالک آلکالن تا کالک آلکالن پتاسیم بالا با سرشت پرآلومینیوس است. در نمودارهای تغییرات عناصر کمیاب به هنجار شده به کندریت و گوشته (عنکبوتی) الگوی عناصر ree شیب منفی داشته، ناهنجاری مشخص منفی از eu دارند و در آنها غنی شدگی از lree و lile، تهی شدگی از hree و hfse و ناهنجاری منفی عناصر ti, p, nb, sr و ناهنجاری مثبت cs, k, pb نشان می دهند که ویژگی ماگماتیسم مرتبط با فرورانش به خصوص از نوع لوکوگرانیت های حاشیه فعال قاره ای است. از لحاظ ژئوتکتونیک در جایگاه پس از برخورد (post-colg) قرار دارد. زمین شیمی عناصر فرعی و کمیاب حاکی از اشتقاق از ذوب بخشی متاپلیت ها در بخش های بالایی پوسته ضخیم شده است.

رودخانه حوزه آبخیز توت سفید یکی از سرشاخه های رودخانه زاینده رود می باشد که در فاصله تقریبی 170 کیلومتری شمال غرب شهرکرد، در شهرستان کوهرنگ، و در دو زون ساختاری زاگرس مرتفع و سنندج- سیرجان واقع است. از نظر زمین ساختی این منطقه توسط دو سری گسل موازی تراستی با روند شمال غربی- جنوب شرقی احاطه شده است. فعال شدن این دو سری گسل بزرگ در منطقه سبب بالاآمدگی منطقه و افزایش شدت توپوگرافی شده است. این افزایش شدت توپوگرافی، افزایش شیب بستر را بدنبال داشته است و سبب شده تا رودخانه حوضه توت سفید در طی مسیر تحول خود به یک رودخانه شریانی تبدیل شود. از طرف دیگر بررسی مسیر رودخانه از دیدگاه لیتولوژی، ترکیب و مقاومت در برابر فرسایش متفاوت را نشان می دهد که مقاومت متفاوت رودخانه را در برابر فرسایش ایجاد کرده است. بنابراین اثر ترکیبی گسل ها و جنس سنگ شناسی، مورفولوژی رودخانه حوضه توت سفید را در گستره زمان دستخوش تغییر و تحول ساخته است. نتایج حاصل از معادله جهانی فرسایش خاک نشان داد مقدار متوسط پتانسیل فرسایش خاک حوضه، 98/1 تن در هکتار در سال می باشد. همچنین کاربری های مراتع با تاج پوشش کم و متوسط، بیشترین مقدار عامل فرسایش پذیری خاک و تلفات خاک در منطقه را به خود اختصاص دادند. نتایج حاصل از مطالعات رسوبات نشان داد که اکثریت نمونه ها دارای جورشدگی بد و چولگی متفاوت هستند. این شرایط بیانگر تغییر شرایط رژیم رودخانه احتمالاً در اثر تغییر در شرایط آب و هوایی با گذشت زمان در طی دوره کواترنری می باشد. همچنین مطالعات منشایابی رسوبات نشان داد که در منطقه مورد مورد بررسی بیشتر رسوبات مربوط به سازندهای آسماری، جهرم، گورپی، پابده، سروک و گرو می باشد، که از نقاط مختلف در مسیر رودخانه منشا گرفته اند. قابل ذکر است که در نمونه برداری های انجام شده در سطوح مختلف، در سایز 4000-2000 میکرون درصد فراوانی دانه های آهکی زیادتر می شود. به طور کلی نتایج حاصل از بررسی لایه های اطلاعاتی معادله جهانی فرسایش خاک و نقشه تلفیقی نشان داد که علاوه بر سازندهای سخت که تحت تاثیر عملکرد گسل و خردشدگی، سبب تولید واریزه فراوان در منطقه شده، سازندهای شیلی و مارنی پابده و گورپی و سازند شیلی گرو نیز دارای کلاس فرسایش پذیری خاک بالا می باشند. از این میان سازند مارنی گورپی بیشترین حساسیت را از خود نشان می دهد. ارزیابی کمی اشکال و عوارض سطح زمین و محاسبه ی شاخص های ریخت سنجی رودخانه ها از مهمترین روش های ارزیابی مورفوتکتونیک محسوب می شود. در این پژوهش با استفاده از شاخص های مورفوتکتونیکی از قبیل منحنی انتگرال منحنی هیپسومتری، شاخص تقارن توپوگرافی عرضی، پیچ و خم آبراهه ها، شاخص v و غیره به ارزیابی ویژگی های تکتونیکی منطقه پرداخته شده است. بررسی و ارزیابی ناشی از تلفیق کلیه شاخص ها، نشان داد که رودخانه حوضه توت سفید از نظر تکتونیکی، حالت فعال بویژه در بخش های مرکزی و جنوب حوضه دارد.