درک متون عرفانی مستلزم روشنی مطالب و مباحث عمده و کلیدی عرفان و تصوف است. این رساله که از یک مقدمه و سه بخش تشکیل شده، پژوهشی است در تعریف و تبیین علمی و منطقی بخشی از آن مطالب و مباحث که در آن مطالعه و تحقیق در "نفس" بر پایه مثنوی های سنایی، عطلر و مولوی (11مثوی) صورت گرفته است. در مقدمه نفس از دیدگاه قرآن و با استفاده از دو تفسیر معتبر و کهن فارسی (میبدی و سورآبادی)، همچنین در فلسفه قبل و بعد از اسلام و از منظر عرفا و علمای اخلاق مورد بررسی قرار گرفته است. سپس در بخش های سه گانه، تقسیمات نفس در مثنوی های سنایی، عطار و مولوی تبیین شده و به طور خاص به نفس اماره موضوع اصلی پژوهش پرداخته شده است و از ویژگی های نفس اماره و تهذیب و فواید آن سخن به میان آمده است. در پایان هر بخش نیز نمونه هایی از تشبیهات و اوصاف نفس ذکر شده است.