چکیده ادوار تمدن اسلامی، به صورت قابل تأملی تحت تأثیر رفتار حاکمانی است که هر یک به زعم خود، داعیه دفاع از اسلام و ارتقای شئون دولتی و حکومتی خود را در سر داشته اند. این اهمیت چنان است که گویی حاکم و عملکرد شخصی و سیاست حکومتی اوست که موجب صعود و یا رکود تمدن و شاخصه های تمدنی می گردد. در این میان، حاکمیت عضدالدوله(به عنوان سرآمدن امیران بویی) و شاه عباس صفوی (به عنوان مقتدرترین پادشاه صفوی) را -با چشم پوشی از آسیب ها و کاستی ها- می‏توان عصر طلایی تمدن اسلامی نامید. مستندات تاریخی این دو دوره، حاکی از رشد خیره کننده مولفه‏های تمدنی در موضوعات مختلف است. این پایا‏‏ن‏نامه با در نظر گرفتن پیش فرض مستشرقان مبنی بر ارتقای بی‏نظیر حوزه‏های گوناگون علمی و عمرانی این دو دوره، سعی دارد تا با استفاده از منابع و متون اصیل و تحلیل‏های جانبی، نقش این دو حاکم خاص و جهت‏گیری‏ها و رفتار حکومتی‏شان را در اعتلای تمدن مورد واکاوی قراردهد. این تحلیل در سه عرصه اعتلای تمدنی یعنی علوم و به طور خاص کلام، فرهنگ و به طور خاص ادبیات و در نهایت عمران و آبادی خواهد بود. ویژگی متمایز این اثر، تطبیق رفتارهای تمدنی این دو حاکم با یکدیگر و برآیندگیری علت اصلی رشد تمدن در قبال این رفتار است. یکی از ثمرات این مطالعه آن است که حاکمان، اقدامات موثر حکومتی و به تعبیر امروزی رفتارهای تمدنی را، نه برای پیشبرد تمدن، بلکه برای دوام و بقای حکومت خویش عملیاتی کرده‏اند. واژگان کلیدی: عضدالدوله، شاه عباس، تمدن، رفتار، کلام، ادبیات، عمران و آبادی