لاله واژگون (fritillaria imperialis) یکی از گونه های با ارزش دارویی و اکوتوریسمی در منطقه زاگرس است. این گیاه در ایران به شدت در معرض انقراض قرار دارد. با توجه به محدودیت هایی که در تکثیر این گیاه از طریق کشت بافت، فلس برداری و تقسیم سوخ وجود دارد، در این تحقیق تکثیر جنسی این گیاه به واسطه ی تعداد زیاد، نگهداری آسان تر و پراکنش بیش تر مورد ارزیابی قرار گرفت. خواب، مشکل جوانه زنی و استقرار از محدودیت های تکثیر این گیاه به وسیله ی بذر است. پژوهش حاضر به منظور تعیین تیمارهای بهینه جوانه زنی و استقرار بذر لاله واژگون به اجرا درآمد. به منظور تعیین دمای بهینه جوانه زنی، یک آزمایش در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در 4 تکرار در 5 سطح دمایی (25، 20، 15، 10، 5 درجه سانتی گراد) انجام پذیرفت. سپس در دو آزمایش، اعمال تیمارهای مختلف بر شکست خواب بذر لاله واژگون اجرا شد. در آزمایش اول اثر مدت زمان سرمادهی (4 و 8 هفته)، غلظت اسید جییرلیک در سه سطح (ppm 500 و250 ،0) و زمان افزودن اسید جییرلیک در سه سطح (قبل از سرمادهی، حین مدت سرمادهی و بعد از سرمادهی) مورد مطالعه قرار گرفت. در آزمایش دوم جوانه زنی بذر لاله واژگون در 4 سطح پتانسیل اسمزی پلی اتیلن گلایکول (peg) (3-، 6-، 9- و 12- بار) و مدت زمان پرایمینگ (12، 24، 36 و 48 ساعت) در مدت 4 و 8 هفت تحت سرمادهی مرطوب ارزیابی شد. در بررسی تأثیر پرایمینگ بر جوانه زنی بذر لاله اثر peg و نیترات پتاسیم در سطوح مختلف و مدت زما ن های مختلف مطالعه گردید. در مرحله استقرار این گیاه تأثیر نوع بستر (خاک، پیت ماس، کوکوپیت و پرلیت+ ماسه با نسبت حجمی مساوی)، سطوح تغذیه ای (استفاده از محلول کودی و شاهد (بدون مصرف کود)) و سطوح مختلف دما (0، 5، 10، 15 و 20) انجام پذیرفت. هم چنین تأثیر اعمال تیمارهای مختلف بر شکست خواب پیازهای یک ساله نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمایش ها نشان داد، دما تأثیر معنی داری بر درصد جوانه زنی این گیاه دارد و دمای 5 درجه سانتی گراد بالاترین درصد جوانه زنی را به خود اختصاص داده است. نتایج آزمایشات در بخش شکست خواب نشان داد، اعمال اسید جییرلیک و پلی اتیل گلایکول به طور معنی داری در مقایسه با شاهد؛ سرعت جوانه زنی، ضریب سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه، طول ریشه چه، وزن خشک ریشه چه، وزن خشک ساقه چه، وزن خشک گیاهچه، نسبت طول ریشه چه به ساقه چه، طول گیاهچه، شاخص بنیه ? و شاخص بنیه ?? را افزایش و در مقابل میانگین مدت جوانه زنی و زمان رسیدن به 50% جوانه زنی را کاهش دادند. بهترین نتایج در تیمار اسید جیبرلیک ppm 500 قبل از سرمادهی به مدت 8 هفته و peg 12- بار 12 ساعت به مدت 8 هفته ساعت مشاهده شد. شایان ذکر است تیمارهای به کاربرده شده تأثیری در کاهش نیاز سرمایی بذر لاله نداشتند. نتایج حاصل از تیمارهای اسموپرایمینگ با peg و نیترات پتاسیم نشان داد، به ترتیب تیمار 12- بار به مدت 12 ساعت و غلظت 1 درصد به مدت 36 ساعت بیشترین تأثیر را بر صفات مورد بررسی ایجاد نمود. نتایج آزمایش استقرار نشان داد، بستر پیت ماس در دمای 20 درجه سانتی گراد بدون اعمال کود بهترین نتیجه را در صفات درصد سبز شدن، میانگین مدت سبز شدن، سرعت سبز شدن، طول ساقه چه، قطر و وزن پیاز به خود اختصاص داد. هم چنین اعمال تیمار کود کامل npk و محلول غذایی هوگلند تأثیر مثبتی را در صفات مورد بررسی به همراه نداشت. در بررسی شکست خواب پیاز لاله واژگون بین تیمار مورد بررسی، سرمادهی مرطوب به مدت 12 هفته به عنوان بهترین تیمار مشاهده شد. جهت جوانه دار کردن بذرهای لاله واژگون و استقرار آن در گلدان حاوی پیت بهتر است از تیمار اسید جیبرلیک ppm 500 قبل از سرمادهی و تیمار peg 12- بار 12 ساعت استفاده شود.