مطالعه آثار اولیه ی زبان عربی حاکی از آن است که نخستین مباحث زبانشناسی زبان عربی با انگیزه ی شناخت واژگان قرآن کریم آغاز گردیده و عامل اصلی در پیدایش لغت نامه های عربی، لزوم فهم قـرآن کریم و حدیث با انگیزه خدمت به اسلام بوده است. ضرورت آشنایی با زبان عربی فصیح که زبان اصلی شریعت اسلام یعنی قرآن و حدیث، محسوب می شود؛ به عنوان دانشی که مقدمه ای برای سایر علوم قرآنی و شرعی است و اعتماد علماء، فقها و حکما در آراء و نظریات علمی خود برآن قرار دارد، بر اهمّیت توجّه به معاجم عربی نخستین افزوده و ضرورت روشنگری در باب نقش آفرینی قرآن کریم و احادیث در فرهنگ و ادبیات عرب را آشکارتر می سازد. ظهور کتاب ارزشمند «العین» نخستین لغت نامه عربی، در قرن دوم هجری، سپس پیدایش سایر فرهنگ نامه ها و شکل گیری و توسعه معجم نگاری در میان مسلمانان، موید نقش محوری مصادر والای دین اسلام، در لغت و زبان عربی است. بررسی آماری و تحلیلی این پژوهش نشان می دهد. استشهاد به آیات قرآن کریم و احادیث در معاجم نخستین به صورت وسیع بکار رفته و در قرون بعدی نیز با گسترش دامنه ی لغات، افزایش یافته است. کثرت مباحث لغوی پیرامون واژه های قرآن و حدیث در این معاجم بیانگر آن است که، دانشمندان لغت به قرآن به عنوان مهم ترین مصدر استدلال بر مباحث لغوی می نگریستند و بین قرآن و علم لغت پیوند متقابل وجود داشته است. این تحقیق به بیان حرکت علمی پیدایش و توسعه معجم نگاری عربی، در سایه ی استشهادات قرآنی و حدیثی می پردازد.