خمسه سرایی یکی از سنت های دیرپای ادب فارسی است که در قرن شش هجری توسط نظامی پایه گذاری شد و تا قرن چهارده هجری در ایران و قلمرو نفوذ فرهنگ ایران به حیات خود ادامه داد. در طی این تاریخ هشتصد ساله بسیاری از شاعران ایرانی، هندی و ترک به سرودن مثنوی هایی به تقلید از خمس? نظامی پرداخته اند. با توجه به ویژگی های مشترک صوری، معنوی و فنی این خمسه ها، «خمسه» را، بنا بر تعریف نوع ادبی، می توان یکی از انواع ادبی فارسی به شمار آورد. هدف اصلی این رساله بررسی و شناخت گون? ادبی خمسه و شناسایی و معرفی خمسه ها و خمسه سرایان ادب فارسی است. برای این منظور در سه فصل به بررسی این موضوع پرداخته شده است: در فصل اول با عنوان «خمسه و نظری? انواع ادبی» پاره ای از مسائل نظری? انواع ادبی بازخوانی شده و با توجه به این مسائل، ماهیت نوعی خمسه بررسی و اثبات شده است. در فصل دوم با عنوان «خمسه ها و خمسه سرایان ادب فارسی» خمسه ها و خمسه سرایان ادوار مختلف تاریخ ادبیات فارسی معرفی شده اند. در فصل سوم با عنوان «خمسه به مثاب? نوعی ادبی» به قصد استخراج قراردادهای نوع ادبی خمسه، به بررسی گونه شناسان? هشت خمس? مشهور ـ که از ادوار و مناطق جغرافیایی مختلف انتخاب شده اند ـ پرداخته شده است.