مطالعه حاضر با هدف بررسی تغییرات محور هیپوفیز-گنادی ماهیان شانک زردباله (acanthopagrus latus) و کفشک راستگرد (euryglossa orientalis) تحت تاثیر آلودگی بخش¬های مختلف خور موسی انجام شد. در این راستا میزان تغییرات بافت تخمدان و سطوح پلاسمایی هورمون¬های 17-بتااسترادیول، تستوسترون، gthi و gthii سنجیده شد. بدین منظور از هر یک از پنج ایستگاه¬ انتخاب شده شامل: 1. خور پتروشیمی، 2. خور جعفری، 3. خور مجیدیه، 4. خور غزاله و 5. خور زنگی 10 عدد ماهی ماده از هریک از گونه¬های مورد نظر جمع آوری شد. بندر گناوه نیز به عنوان ایستگاه شاهد در نظر گرفته شد. پس از بیومتری جهت سنجش هورمونی، خونگیری از ساقه دمی ماهیان انجام و به میکروتیوب¬ها منتقل و پس از سانتریفوژ، پلاسما خون جداسازی شد. سپس ماهیان تشریح و نمونه¬هایی از بافت تخمدان آن¬ها برداشته و در محلول فرمالین تثبیت و پس از طی مراحل پاساژ بافتی، مقاطع توسط رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین رنگ¬آمیزی، سپس توسط میکروسکوپ نوری مجهز به لنز dino lite و نرم¬افزار کامپیوتری dino capture مورد بررسی قرار گرفتند و فاکتورهای هیستومتری قطر فولیکول، قطر اووسیت، ضخامت بافت همبندی و تنوع فولیکولی محاسبه شد. میزان هورمون¬های استروئیدی با استفاده از روش ria و هورمون¬های گنادوتروپینی با استفاده از روش irma سنجیده شد. تغییرات پاتولوژیکی مشاهده شده در تخمدان هر دو گونه ماهی در ایستگاه¬های مختلف شامل آترزی فولیکول¬ها و خونریزی، بی¬نظمی و به هم¬ریختگی بافتی، افزایش فولیکول¬های کروماتین نوکلئولوس و پری نوکلئولوس، افزایش ضخامت بافت همبند بینابینی و کاهش فولیکول¬های تکامل-یافته¬تر مانند فولیکول آلوئول قشری بود. نتایج حاصل از اندازه¬گیری میزان هورمون¬های 17-بتااسترادیول و تستوسترون نشان داد که غلظت این دو هورمون در ایستگاه¬هایی که تخمدان متحمل بیشترین تغییرات بوده، به کمترین غلظت خود رسیده درحالی¬که غلظت هورمون¬های gthi و gthii به بالاترین میزان رسیده بود. لازم به ذکر است که افزایش هورمون¬های گنادوتروپینی در نتیجه کاهش هورمون¬های استروئیدی و اثر فیدبک منفی این هورمون¬ها بر هیپوفیز بود. به طور کلی بیشترین تغییرات محور هیپوفیز-گنادی هر دو گونه ماهی در ایستگاه پتروشیمی ثبت شد، که احتمالا به دلیل آلودگی زیاد این خور به پسماندهای صنایع پتروشیمی و کارخانه کلرآلکالی مجاور آن باشد. کمترین تغییرات این محور در هر دو گونه در خور زنگی مشاهده شد. در خور جعفری میزان تغییرات محور هیپوفیز-گنادی ماهی شانک زردباله به طور معنی¬داری بیش از خورهای مجیدیه و غزاله بود (p<0.05). و با ایستگاه پتروشیمی تفاوت معنی¬داری نشان نداد (p>0.05). که به نظر می¬رسد به دلیل آلودگی بیشتر آب خور جعفری باشد. درحالی¬که در خور مجیدیه و غزاله تغییرات محور هیپوفیز-گنادی ماهی کفشک راستگرد بالا و نزدیک به خور پتروشیمی بود. براساس تحقیقات پیشین میزان آلودگی رسوبات این دو خور پس از خور پتروشیمی بیش از سایر خورها بوده و از آنجایی¬که ماهی کفشک راستگرد، بسترزی می¬باشد، بیشتر بودن تغییرات محور هیپوفیز-گنادی این ماهی منطقی به نظر می¬رسد.