دیابت ملیتوس یک بیماری رایج غدد درون ریز است که به عنوان یک گروه از بیماری های متابولیک توسط افزایش مزمن قند خون ناشی از نقص در ترشح انسولین، عمل انسولین و یا هر دو که منجر به اختلال در متابولیسم کربوهیدرات، چربی و پروتئین می شود و خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی را افزایش می دهد، شناخته می شود. سبک زندگی بی تحرک، مصرف رژیم غذایی پر انرژی و چاقی از فاکتورهایی هستند که منجر به افزایش تعداد بیماران دیابتی می شوند. تعداد افراد مبتلا به دیابت در حال حاضر 258 میلیون نفر است که انتظار می رود به 430 میلیون در سال 2030 برسد. با توجه به شیوع بالای این بیماری در جوامع انسانی و درمان مشکل و گران-قیمت آن، استفاده از داروهای گیاهی که به طور متداول در جیره غذایی قابل استفاده باشند لازم و ضروری است. در پژوهش حاضر، اثرات مختلف عصاره های بادام کوهی و پسته کوهی بر میزان قند خون سرم و تغییرات هیستوپاتولوژیک پانکراس و کبد موش های دیابتی شده به روش تجربی توسط داروی استرپتوزتوسین مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور 50 سر موش صحرایی بالغ نژاد ویستار به 5 گروه ده تایی تقسیم شدند. در 4 گروه القای دیابت با استفاده از داروی streptozotocin (60 mg/kg وزن بدن بصورت ip) صورت گرفت و گروه چهارم به عنوان کنترل منفی در نظر گرفته شد. گروه های اول، دوم و ترتیب عصاره های بادام کوهی و پسته کوهی و داروی گلی بن کلامید را با دوز 200 mg/kg بصورت روزانه و به مدت 20 روز دریافت کردند. در طول مدت آزمایش، گروه چهارم (کنترل مثبت) و گروه پنجم (کنترل منفی) با استفاده از غذای معمولی (پلت استاندارد) تغذیه شدند. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که تجویز این دو عصاره باعث کاهش میزان قند خون در موش های دیابتی می شود اثر عصاره های بادام کوهی و پسته کوهی روی میزان گلوکز موش های دیابتی شده با داروی استرپتوزتوسین در مقایسه با موش های نرمال نشان داد که مصرف عصاره های بادام کوهی و پسته کوهی موجب کاهش قابل ملاحظه ای در میزان گلوکز خون می شود در حالی که قند خون در موش ها درمان نشده به طور قابل توجهی بالا بود. در مقایسه بین عصاره های پسته کوهی و بادام کوهی، پسته کوهی تاثیر بهتری داشت. بر اساس مطالعات پاتولوژیک، تزریق داخل صفاقی استرپتوزوتوسین باعث تغییرات نکروتیک شدید در جزایر لوزالمعده به ویژه در مرکز جزایر شده است. مقاطع بافتی پانکراس در موش های تحت درمان افزایش بازسازی سلول های بتا و افزایش در اندازه جزایر پانکراس را نشان داد. در بررسی مقاطع هستوپاتولوژیک کبد در گروه های کنترل، دیابتی و درمان، تفاوت قابل ملاحظه ایی مشاهده نگردید.