تبیین نقش متفکّران در تحوّل کلام به لحاظ نظری و عملی اهمیّت به سزایی دارد. با توجّه به جایگاه ویژه ی اصول عقاید و تحوّلات صورت گرفته در آن در میان مکاتب مختلف کلامی در جهان اسلام در این پژوهش به بررسی این موضوع از دیدگاه ابوحامد غزالی و عبدالکریم شهرستانی و فخر رازی به عنوان نمایندگان برجسته ی اشاعره و خواجه نصیر الدّین طوسی به عنوان برجسته ترین نماینده ی امامیّه پرداخته می شود. از آن جا که در قرن ششم و هفتم اصول عقاید دچار تحوّلی عظیم گشته بود تعیین جایگاه این تحوّل منوط به بررسی آراء این متکلّمان در زمینه توحید و عدل خداوند و امامت و نبّوت و معاد است. و چون پایداری هر دینی در گرو دفاع متکلّم از دین است و ثابت شدن تحوّل در علم کلام باعث پایداری دین می شود بنابراین نظرات جدید خواجه نصیرطوسی در هریک از این اصول عقاید به عنوان نوآوری های علم کلام و تحوّل درکلام امامیّه در این پژوهش مورد توجّه واقع شده است؛ زیرا براساس آن نظریّات، خط بطلانی بر روی برخی اصول عقاید اشاعره کشیده می گردد و این اصول به شکل جدیدی مطرح و تبیین می شود و این از شاهکارهای قرن ششم و هفتم محسوب می شود. در این پایان نامه با مقایسه ی دیدگاه این چهار متکلّم و بررسی موارد اختلافی آن ها چگونگی تحوّل علم کلام در مبحث توحید خداوند در زمینه ی صفات، ذات، افعال باری تعالی، امامت، نبّوت و عصمت انبیاء و معاد جسمانی و روحانی به اثبات می رسد و سیر کمال آن معیّن می گردد.