گیاه به¬لیمو از جمله گیاهان دارویی از تیره شاهپسند (verbenaceae) با نام علمی lippia citriodora است. دستیابی و توسعه یک سیستم کشت بافت مطمئن برای تولید متابولیت¬های ثانویه از کالوس به¬لیمو، ارزشمند خواهد بود. در این تحقیق به منظور سنجش اثر نوع ریزنمونه و اثر متقابل تنظیم-کننده¬های رشد بر کالوسزایی، وزن تر کالوس و باززایی به¬لیمو، آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی (crd) با 3 تکرار در محیط کشت موراشیگ و اسکوگ (ms) با %3 ساکارز، ?7/0 آگار و 8/5?ph مورد مطالعه قرار گرفت. اسانس برگ و کالوس به¬لیمو به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر بدست آمد. اسانس¬های بدست آمده به وسیله دستگاه gc/ms آنالیز شد. مقایسه متابولیت¬های ثانویه اسانس کالوس¬های به دست آمده از تیمارهای هورمونی مختلف، با اسانس به دست آمده از برگ¬های گیاه به¬لیمو نیز صورت گرفت. به منظور بررسی خواص ضد باکتریایی به¬لیمو در برابر سویه¬های pseudomonas syringae pv syringae و escherichia coli، پس از تهیه عصاره متانولی، فعالیت ضد باکتریایی بر اساس قطر هاله ممانعت کننده از رشد در روش سنجش انتشار دیسک مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده¬های مربوط به درصد تشکیل کالوس، وزن¬تر کالوس و باززایی روی هر ریزنمونه نشان داد که اثر هر یک از هورمون¬ها به تنهایی و اثر متقابل آن¬ها در هر دو ریزنمونه برگ و ساقه معنی¬دار می¬باشند (01/0? p). همچنین هورمون¬های مورد نیاز برای تشکیل کالوس در به-لیمو به طور کامل به نوع ریزنمونه بستگی دارد. مقایسه میانگین ها نشان داد که ریز نمونه ساقه بهترین ریزنمونه در تشکیل کالوس با میانگین %50/77 و ریزنمونه برگ بهترین ریزنمونه برای وزن تر کالوس، با تولید کالوس با میانگین 035/1 گرم، می¬باشد. بیشترین درصد تشکیل کالوس در ریزنمونه ساقه با تیمار هورمونی 5/2 میلی¬گرم بر لیتر 2,4-d مشاهده شد (%97) و ترکیب هورمونی 2,4-d mgl-12 و naa mgl-1 1 در ریزنمونه برگ بیشترین میزان وزن¬تر کالوس را نشان داد (501/2 گرم). بالاترین تولید اندام هوایی (40%) در تیمار هورمونی bap به میزان 1 میلی¬گرم در لیتر و kin به میزان 05/0 میلی¬گرم در لیتر و بالاترین ریشه¬زایی (40%) نیز در ترکیب هورمونی naa به میزان 05/0 میلی¬گرم درلیتر وbap به میزان 1 میلی¬گرم بر لیتر مشاهده شد. اسانس تهیه شده از برگ گیاه به¬لیمو دارای 34 ترکیب اصلی بود که ژرانیال (سیترال a) بالاترین مقدار (%70/15) و پس از آن نرال (سیترال b) بالاترین مقدار (%6/12) را داشت. اسانس تهیه شده از کالوس به دست آمده از تیمار هورمونی 5/2 میلی¬گرم بر لیتر هورمون 2,4-d و 1 میلی¬گرم بر لیتر naa دارای 19 ترکیب اصلی بود که بالاترین ترکیب (%41/22) مربوط به ژرانیال (سیترال a) بود و پس از آن ژرانیل استات بالاترین مقدار (%52/14) را داشت. اسانس تهیه شده از کالوس به دست آمده از تیمار هورمونی 2 میلی¬گرم بر لیتر هورمون 2,4-d و 1 میلی¬گرم بر لیتر هورمون naa دارای 20 ترکیب اصلی بود که بالاترین ترکیب این تیمار (%20/20) نیز ژرانیال (سیترالa) بود و پس از آن بتا- پینن بالاترین مقدار (%78/7) را داشت. اسانس کالوس حاصل از تیمار 5/2 میلی¬گرم بر لیتر هورمون 2,4-d و 3 میلی¬گرم بر لیتر هورمون bap دارای 22 ترکیب اصلی بود که بالاترین مقدار (%98/14)، مربوط به لیمونن بود و پس از آن نرال (سیترال b) بالاترین مقدار (%75/11) را داشت. نتایج تجزیه واریانس تأثیر عصاره¬ متانولی برگ¬های گیاه روی دو سویه باکتری نشان داد که اثر عصاره¬ متانولی برگ معنی¬دار می¬باشد. موثرترین عصاره جهت مقابله با هر 2 نوع باکتری عصاره برگ با غلظت mg/ml200 می¬باشد. باکتری حساس¬تر به عصاره به¬لیمو باکتری pseudomonas syringae pv syringae با میانگین قطر هاله mm4/11می¬باشد.