نام پژوهشگر: فرزانه طاهری نیا

بررسی جایگاه و کاربرد خط کوفی در آثار فلزی دوره سلجوقی ایران; عنوان عملی: طراحی حرزدان بر اساس نقوش آثار فلزی دوره سلجوقی ایران
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه هنر - دانشکده هنرهای کاربردی 1393
  فرزانه طاهری نیا   احمد تندی

یکی از دوره¬های پرشکوه فلزکاری ایرانِ بعد از اسلام دوره سلجوقی می¬باشد. در میان آثار فلزی این دوره فارغ از فرم آن-ها نقوش دارای اهمیت ویژه¬ای می¬باشند. از میان نقوش متنوع موجود بر فلزکاری کتیبه¬ها جایگاه شاخص¬تری را دارا هستند. عمدتاً این کتیبه¬ها به خط رایج دوره سلجوقی، یعنی خط کوفی نوشته شده¬اند. از دلایل استفاده گسترده از این خط، تنوع خط کوفی و آشنایی دیرینه هنرمندان به ویژگی¬های بصری آن می-باشد. دوره سلجوقی دوره تکامل و تنوع انواع خط کوفی محسوب می¬شود و اثرات آن را بر فلزکاری می¬توان دید. از میان انواع کوفی تزیینی، کوفی مدور، مشجر و مورق بیشترین کاربرد را بر آثار فلزی دارا هستند و همچنین کوفی¬های معقد، موشح، حیوانی، انسانی و مزهر نیز به ندرت مورد استفاده بوده¬اند. مضمون این کتیبه¬ها غالباً شامل کلمات دعایی عام می¬باشند که بر هر ظرف و با هر کاربردی تکرار شده¬اند. کلمات دعایی پرکاربرد بر روی نمونه¬های موردبررسی این دوره شامل برکه، یمن، سرور، سعاده، الدوله و سلامه می¬باشد. در آثار فلزی کتیبه¬های کوفی که دارای نام سازنده، سفارش¬دهنده و یا مکان ساخت شئ باشد محدود می¬باشند. اغلب اشیاء این دوره به روش ریخته¬گری ساخته شده¬ و تکنیک غالب در تزیین کتیبه¬های کوفی آن¬ها حکاکی، کوفت¬گری و مینای سیاه می¬باشد، اگرچه تکنیک¬های برجسته¬کاری و مشبک¬کاری نیز به ندرت مورداستفاده بوده¬اند.