از نظر ملاصدرا، انسان در آغاز حیات خویش، ذات و جوهری فقیر و فاقد کمالات دارد؛ فقیر از حیث ذات، ابزارها (قوا)، معلومات و انواع متکثری که انسان ها پس از رشد عقلی می توانند با عمل¬کرد اختیاری خود به آن ها تبدیل شوند. از طرف دیگر، انسان دارای حرکت جوهری اشتدادی است؛ به این معنا که می تواند کمالاتی را که فاقد آن ها است، به دست آورده، بی آن که کمالاتی را که داشته، از دست بدهد. حرکت جوهری، تأثیری شگرف بر فقر وجودی آغازین انسان دارد: ازحیث ابزارها و قوا، انسان سه مرحله را طی می کند: مرحله¬جنینی و گیاهی، مرحله حیوانی و مرحله¬انسانی. به لحاظ معلومات، انسان نخست از هر ادراکی تهی است، سپس به ترتیب، ادراک حسی، خیالی و عقلی پیدا می کند. افراد اندک شماری از انسان¬ها نیز می توانند به ادراک عقلی خالص دست پیدا کنند. غایت ادراکی انسان، اتصال به عقل فعال است.به جهت تطورات اختیاری، انسان¬ها که در آغاز تحت نوع واحدی قرار دارند، براثر افعال جوارحی و جوانحی (درونی) خویش، به انواع متکثری تبدیل می شوند: فرشته، شیطان، درنده و چارپا. درحقیقت، انسان ها با مبدل کردن خود به هریک از این انواع، هویت خود را شکل می دهد و نوع خویش را بر می¬گزیند. این تفسیری مترقی از اختیار انسان است. بنابراین، حرکت جوهری تاثیری تعیین کننده و شگرف بر فقر وجودی انسان دارد؛ در جنبه¬های گوناگون هستی شناسانه، معرفت شناسانه و تطور اختیاری انسان.