جایگاه جهان شهرها در ژئوپلیتیک قرن بیست و یکم، مطالعه موردی کلان شهر تهران چکیده: ژئوپلیتیک در برداشت کلی، روابط متقابل بین سیاست، قدرت و جغرافیاست که عواملی مثل ویژگیهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نقش تعیین کننده ای در سیاست یک مکان دارند، که شهر یکی از این مکانها در این حوزه میباشد. شهرهای جهانی پدیدهای نوظهوری هستند که سبب شکل گیری فضای جریانها و به وجود آمدن کانونهای قدرت نوظهور در نقشه جغرافیای سیاسی جهان شده اند. درگذشته ارتباطات متأثر از عامل فاصله و فضا بوده است ولی امروزه در پرتو پیشرفت تکنولوژی و ارتباطات و اطلاعات الکترونیکی، مفهوم فاصله و فضا دگرگون شده است، دراین ارتباط، کاستلز معتقد به ظهور جامعه شبکه ای است که در آن جریان ها، جریان های مجازی هستند که اقتصاد جهانی جدیدی را پدید می آورند این اقتصاد جدید بی مرز و بی وزن است و در آن رد و بدل کردن اطلاعات بر تبادل کالا و خدمات برتری دارد بدین ترتیب او از فضای جدیدی سخن میگوید که سهم مهمی در شکل دهی به نظامهای شهری در سطح منطقه ای، ملی و جهانی دارد و آنرا فضای جریان ها می نامد. به گفته جان شورت تأثیرات فشردگی زمان و مکان بر نظامهای شهری در عصر جهانی شدن عبارتند از: 1-تحلیل رفتن نظام سلسله مراتبی 2-انقباض شبکه شهری یا نزدیکی بیشتر شهرهای بزرگ و کوچک از نظر زمان و مکان در دنیای جهانی شده با دو مفهوم اساسی از شهر روبرو هستیم: 1-کلان شهر 2-جهان شهر این مسئله باعث یک نوع جدایی گزینی در عملکرد شهرها شده است، دیگر شهرها فقط کانون استقرار انسانی نیستند، بلکه عملکردهای متفاوتی در آن ها قابل پیش بینی است. جهان شهر بیشتر از طریق عملکردهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن در جهان شناخته می شود، نه از طریق جمعیت آن. در بستر جهانی شدن، کلان ‏شهرها و به خصوص شهرهای جهانی به عنوان کنشگران جدید عرصه بین‏المللی سعی می‏کنند در چارچوب سازمان‏های غیردولتی بین‏المللی در قالب دیپلماسی شهری در مورد فرصت‏ها و چالش‏های مشترک جهانی مشارکت کنند تا از این طریق موقعیت جهانی خود را ارتقاء بخشند و بتوانند در حکمرانی جهانی نقش بسزایی داشته باشند. با توجه به سوالات و ابهامات موجود، مسئله اصلی این است که آیا کلان شهر تهران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در منطقه در عرصه جهانی می تواند به عنوان یک بازیگر فعال در عرصه بین الملل تبدیل شده و تبدیل به یک شهر جهانی شود؟ چون در شبکه شهری کشور مساله پیدایش کلان شهر و تمرکز شدید ظرفیتها در آنها، به وضوح دیده میشود. لذا این پدیده و مسائل ناشی از آن با رشد تهران از نظر جمعیتی و فیزیکی پدیدار می گردد. به طوری که کلان شهر تهران از نظر گسترش جمعیت و جاذبیت و عملکردهای چند نقشی، همه ی شبکه شهری را تحت تأثیر خود قرار داده است و هیچگونه امکان رقابت شهری با تهران در کل شبکه دیده نمیشود. با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی نقش شهرهای جهانی و جایگاه مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بدست آمده نشان دهنده این مطلب است که تحولات اخیر جهانی شدن منجر به پیدایش شهرهای جدیدی شده است که از میزان نفوذ و اثرگذاری شگرفی برخوردار هستند. این تحقیق درصدد آن است که نقش شهرهای جهانی را از بعد ژئوپلیتیکی مورد بررسی قرار دهد و به سایر جوانب و کارکردها نیز توجه جدی مبذول نماید. کلید واژگان: جهان شهرها- شهرهای جهانی- کلان شهرها - ژئوپلتیک- جهانی شدن