چکیده به دلیل اثرات جانبی داروهای شیمیایی، امروزه توجه به داروهای گیاهی رو به افزایش است. یکی از گیا¬¬هان دارویی با ارزش، بادام کوهی، گونه amygdalus scoparia می¬باشد، که در ایران نیز از پراکنش خوبی برخوردار است. بدین منظور، نسبت به تعیین مهمترین عوامل اکولوژیکی مؤثر بر میزان اسانس دانه بادام کوهی در سه رویشگاه (حشرآباد، جزین و دادبین) در استان کرمان، شهرستان بم پرداخته شد. در هر رویشگاه سه ترانسکت با فاصله¬های 100 متر از یکدیگر و روی هر ترانسکت تعداد 3 پلات با سطح چهار در چهار متر در نظر گرفته شد. در هر پلات اندازه سطح پوشش تاجی، تراکم، ارتفاع بوته، طول بزرگترین ساقه، بزرگترین و کوچکترین قطر، طول و عرض برگ و زادآوری گونه مورد نظر مورد اندازه-گیری قرار گرفت. سپس برخی خصوصیات خاک (میزان شن، سیلت، رس، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، ازت، فسفر، هدایت الکتریکی، ماده آلی، آهک، ph، رطوبت اشباع و غیره) و نیز، میانگین دمای سالیانه، حداقل مطلق دما در سردترین و گرمترین ماه، میانگین حداقل و حداکثر دما، بارندگی سالیانه، در هر منطقه اندازه¬گیری شد. در مرحله بعد، برای مقایسه درصد اسانس و نوع ترکیب¬های آن، از سه رویشگاه مذکور دانه¬های بادام کوهی جمع¬آوری و از آن¬ها، در دمای محیط به روش تقطیر با آب اسانس¬گیری گردید. و نسبت به تجزیه و شناسایی ترکیب¬های تشکیل دهنده اسانس به وسیله دستگاه¬های gc و gc-mas اقدام گردید. تنها 3 ترکیب در هر سه رویشگاه حضور داشتند که عبارتند از cyanogen bromide، ethanone 2-hydroxy-1,2-diphenyl- و benzenemethanol, α-(2-nitropentyl)-، که جزو مهمترین ترکیب¬های اسانس بادام کوهی محسوب می¬شوند. درصد ترکیب¬های اصلی موجود در اسانس در این سه رویشگاه تفاوت قابل ملاحظه¬ای دارند و cyanogen bromide و benzenemethanol, α-(2-nitropentyl)-¬¬که در منطقه جزین به مقدار 255/88% و دادبین 024/58% و حشرآباد 094/15% وجود داشت و ethanone 2-hydroxy-1,2-diphenyl- به ترتیب 0094/41% ،849/19% و 843/35% می باشد. نتایج نشان داد که، ترکیبbenzeneacetonitrile, α-(benzoyloxy)- در رویشگاه حشرآباد حضور ندارد، درحالی که میزان آن در رویشگاه جزین 25/88 و در دادبین 024/58 درصد می¬باشد. همچنین ترکیبات 4-chlorobutanoic anhydride و 2-oxazolidinone, 4,5-diphenyl-, trans- که جزء بیشترین درصدهای اسانس در جزین را به خودشان اختصاص داده¬اند، در دادبین و حشر آباد وجود ندارد. با توجه به یکسان بودن شرایط انتخاب نمونه¬ها، استخراج اسانس¬ها و شناسایی ترکیب¬های موجود در اسانس، این نتایج مؤید تأثیر تفاوت¬های محیطی اکوسیستم رویشگاه¬ها از قبیل خصوصیات خاک، شرایط اقلیمی و فیزیوگرافیک بر درصد هر یک از ترکیب¬های اسانس موجود در سه رویشگاه می-باشد. بدین ترتیب، مقادیر پارامترهای اکولوژیکی در سه رویشگاه¬ با استفاده از روش تجزیه مؤلفه¬های اصلی pca و آزمون تجزیه واریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بررسی¬های انجام شده نشان داد که، بین سه رویشگاه تفاوت¬های قابل ملاحظه¬ای از لحاظ سطح پوشش، تراکم، بزرگترین و کوچکترین قطر، عرض برگ، ارتفاع بوته و طول بزرگترین ساقه وجود دارد. همچنین، نتایج حاصل از آنالیز به روش مؤلفه¬های اصلی pcaنشان داد که، پارامترهای تراکم، میانگین دمای سالانه، حداقل مطلق دما در سردترین ماه، حداقل مطلق دما در گرمترین ماه، میانگین حدقل دما، میانگین حداکثر دما، ph¬، هدایت الکتریکی، آهک، رطوبت اشباع، فسفر، پتاسیم، شن و رس دارای تأثیر¬گذاری بیشتری می¬باشند و مهمترین عوامل اکولوژیکی مؤثر بر میزان اسانس دانه بادام کوهی به شمار می¬روند. واژههای کلیدی: اسانس بادام کوهی، عوامل اکولوژیکی و منطقه بم.