به منظور بررسی اثرات میزان بذر و سطوح مختلف نیتروژن در تناوب چغندرقند-گندم، این آزمایش در سال ??-???? در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد واقع در 100 کیلومتری شمال شرق گرگان در دو زمینی که یکی از آنها سال قبل زیر کشت چغندرقند و دیگری زیر کشت گندم بود با سه تکرار انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک¬های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد که در آن تراکم به عنوان فاکتور اول در سه سطح (???، ???، ??? بذر در مترمربع) و کود نیتروژن به عنوان فاکتور دوم در چهار سطح (?، ??، ???، ??? کیلوگرم در هکتار) انتخاب شدند. اختلاف بین دو تناوب برای تمام صفات مورد بررسی به جز تعداد روز تا سنبله¬دهی و قطر پدانکل معنی¬دار بود. در شرایط تناوب گندم-گندم و چغندرقند-گندم سطح 350 بذر در مترمربع نسبت به سایر سطوح بذر دارای بیشترین میزان عملکرد بود. در شرایط تناوب گندم-گندم و چغندرقند-گندم بالاترین میزان عملکرد گندم مریوط به مقدار 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بود. مطالعه ضرایب همبستگی در بین هر دو تناوب نشان داد که عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت، تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته و طول دوره پر شدن دانه بیشترین میزان همبستگی را با عملکرد دانه داشتند. تجزیه علیت نشان داد بیشترین اثرات مستقیم و مثبت در شرایط تناوب گندم-گندم مربوط به تعداد سنبله در مترمربع و در تناوب چغندرقند-گندم مربوط به تعداد دانه در سنبله بود و بیشترین اثر غیر مستقیم را وزن هزار دانه از طریق تعداد دانه در سنبله در تناوب گندم-گندم و تعداد سنبله در متر مربع از طریق صفت تعداد دانه در سنبله در تناوب چغندرقند-گندم اعمال کردند. همبستگی بین عملکرد دانه با عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت، تعداد روز تا رسیدگی و ارتفاع بوته در مجموع سطوح مختلف بذر و نیتروژن در تناوب گندم-گندم مثبت و معنی¬دار بود. در تناوب چغندرقند-گندم همبستگی بین عملکرد دانه با عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت و طول دوره پر شدن دانه در مجموع سطوح مختلف بذر و نیتروژن مثبت و معنی¬دار بود. در تناوب چغندرقند-گندم، تعداد دانه در سنبله به دلیل اثر مستقیم مثبت و بالا و اثر غیر مستقیم تعداد سنبله در متر مربع از طریق صفت تعداد دانه در سنبله می¬تواند به عنوان مهم¬ترین صفات جهت افزایش عملکرد دانه مورد توجه قرار گیرند.