شکنجه یکی از پدیده‏های تاریخی است که در طول تاریخ عموماً از سوی حکومت‏ها برای تنبیه و مجازات برهم‏زنندگان نظم جامعه و یا مخالفین سیاسی مورد استفاده قرار می‏گرفت. در تاریخ ایران این پدیده در شکل‏هایی گوناگون رواج داشت. به نظر می‏رسد با روی کار آمدن حکومت پهلوی تغییراتی در شکل اعمال شکنجه به وجود آمد. در این پزوهش تلاش شده است تا با استفاده از روش تحقیق کتابخانه‏ای و اسنادی و با تکیه بر منابع تاریخی موجود در این زمینه از جمله کتاب‏های خاطرات مبارزان سیاسی، آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، نوارهای کاست مصاحبه با مبارزان سیاسی (موجود در مرکز تاریخ شفاهی حوز? هنری انقلاب اسلامی) و روزنامه‏های دوران پهلوی به بررسی الگوهای شکنجه مخالفان سیاسی در دور? پهلوی پیش و پس از تأسیس ساواک بپردازیم. بدین منظور از الگوی نظری فرانسوا سیرونی در خصوص طبقه‏بندی شکنجه برای تحلیل الگوهای شکنجه در دو دور? مورد بررسی استفاده کرده‏ایم. نتایج تحقیق نشان می‏دهد که در دور? پهلوی تا پیش از تأسیس ساواک غالباً از شکنجه‏های مبتنی بر الگوی محرومیت به ویژه حبس مجرد استفاده می‏شد و در دور? دوم، یعنی پس از تأسیس ساواک، غالباً شکنجه‏های مبتنی بر از الگوی زجر (خشونت‏های جسمی) به کار گرفته می‏شد.