نام پژوهشگر: فهیمه زنگی آبادی

مطالعه تزیینات معماری مجموعه شاه نعمت الله ولی ماهان از دوره تیموری تا پهلوی با تأکید بر کتیبه های بنا
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه هنر اصفهان - دانشکده هنر 1392
  فهیمه زنگی آبادی   نادر شایگان فر

چکیده مجموعه شاه نعمت الله ولی چندین دوره تاریخی و شیوه های مختلف معماری را در خودش جای داده است، اولین بنای این مجموعه در دوره تیموری(قرن نهم) ساخته شده و الحاقات آن تا دوره پهلوی(قرن چهاردهم) به مدت پنج قرن دوام داشته پذیرش الحاقات در دوره های مختلف بنا را به مجموعه ای غنی از عناصر معمارانه مبدل ساخته است از جمله تزئینات این مجموعه انواع کتیبه ها، مقرنس کاری، کاشی کاری و. . . می باشد که از این میان کتیبه ها به عنوان یکی از وجوه شاخص تزئینی در معماری دوره های مختلف اسلامی نشان دهنده طرح، رنگ و هنر آن دوره می باشند و مطالعه آنها به لحاظ متن، زیبایی شناسی و ساختار مفهومی می تواند در شناخت معماری موثر باشد . با توجه به دوره های تاریخی مختلف و خصوصیات معماری هر دوره و مصالحی که مورد استفاده قرار می گرفته عناصر تزئینی، نوع خط و مضمون کتیبه های بکار رفته در بخش های مختلف بنا، با یکدیگر تفاوت دارند. از نظر معماری در بنای گنبد خانه برای ساخت گنبد از گوشه سازی (مرحله انتقال از مربع به دایره) استفاده شده که این شیوه از سلجوقی تا تیموری رواج داشته، اما با تکامل شیوه های گنبد سازی در دوره صفوی برای پوشش سقف رواق شاه عباسی از رسمی بندی استفاده شده در بنا های الحاقی مربوط به دوره قاجار علاوه بر رسمی بندی از یزدی بندی نیز استفاده شده است که به خوبی تکامل معماری را نشان می دهد. در زمینه نقوش تزئینی و رنگهای مورد استفاده در گنبد خانه و رواق شاه عباسی نیز این تفاوت دیده میشود رنگها و نقوش گنبد خانه همگی گواهی بر ساخته شدن این بخش در دوره تیموری می باشند اما نقوش اسلیمی و ختایی و رنگهای طلایی و زرشکی و . . . که در رواق شاه عباسی بکار رفته صفوی بودن این بخش را تأیید می کند. تفاوت دوره های تاریخی حتی در کاشیکاری و کتیبه ها نیز دیده می شود،کتیبه های گنبد خانه و رواق شاه عباسی بیشترآیات قرآن هستند که با خط ثلث و تکنیک نقاشی روی گچ و کاشی معرق اجرا شده اند، اما در دوره قاجارکاشی هفت رنگ وکاشی معقلی را استفاده کرده اند،که وسعت کاشی معقلی بیشتر است. همچنین کتیبه ها اکثراً یادمانی به خط نستعلیق یا با کاشی معقلی اجرا شده اند. دوره پهلوی هنرهای اصیل ایرانی دوباره مورد توجه قرار می گیرند، و این در سردر و دیوار صحن اتابکی(دوره پهلوی) که با کاشی های معرق بخط ثلث و نقوش ختایی تزئین شده است بخوبی نمایان است. برسی این مجموعه و تزئینات آن تغیر سبکهای هنری تکامل یا زوال آن را در گذر از دوره های تاریخی بخوبی نشان می دهد. کلید واژه : مجموعه شاه تعمت الله ولی،کتیبه، دوره تیموری، عناصر تزئینی