نقد فرمالیستی روشی نوین در نقد ادبی است که با محور قرار دادن متنِ اثر، و نادیده گرفتن مسائل بیرونی آن همچون شخصیت مولف، مسائل اجتماعی، تاریخی و روانشناسی، در پی واکاویِ ارزش ادبی اثر بر می آید و بر آن است تا با دقت در شکل و فرم، به بررسی میزان انسجام و ادبیّت متن بپردازد. این هدف از طریق بررسی و تحلیل بافت اثر ادبی و عناصر تشکیل دهنده آن یعنی صامت و مصوّت ها، هجاها، صور خیال، استعاره ها، کنایات، سجع، جناس و ... بدست می آید. در این پژوهش با الهام از اصول نقد فرمالیستی، به بررسی نقش هر یک از عناصر یاد شده در چهار خطبه نهج البلاغه (خطبه آفرینش، اشباح، طاووس، قاصعه) می پردازیم و برآنیم کارکرد هر جزء را با توجه به کل متن بیان داریم تا در نهایت زیبایی متن فرادید مخاطب قرار گیرد. چنین استنباط می شود که حروف، واژگان و جمله های متون یادشده، در انسجام با یکدیگر بوده و مجموعه آواها و چینش خاص واژگان در پی القای معانی ای فراتر از معنای فرهنگ نامه ای آن می باشد. انسجام و کاربرد خاص واژگان به ویژگی های ظاهری ختم نشده بلکه با کاربرد مجازی و صورتهای استعاری و کنایی خود، جلوه گر معانی تازه ای هستند که در راستای اهداف هر خطبه به کار برده شده اند.