به منظور بررسی تأثیر پلیمرهای سوپرجاذب و ترکیبات طبیعی بر گیاه دارویی ریحان، یک آزمایش فاکتوریل شامل چهار ماده [دو ماده صنعتی و دو ماده گیاهی، بعنوان پلیمرهای آبدوست (صنعتی: استاکوزورب و تراکوتم، گیاهی: برگ پنیرک و اسفرزه )]، هر کدام در چهار غلظت 0 ، 001/0 ، 002/0 و 003/0 (وزنی) و با دو روش کاربرد (1: مخلوط با خاک و ریشه، 2: مخلوط با خاک) در سه تکرار در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی انجام پذیرفت. صفات مرفولوژیکی از قبیل ارتفاع، طول میانگره، سطح و تعداد برگ، عملکرد خشک گیاه، وزن تر و خشک ریشه، برخی صفات بیوشیمیایی از قبیل محتوای کلروفیل و ظرفیت آنتی اکسیدانی، صفات زایشی از قبیل وزن هزار دانه و تعداد دانه در بوته، همچنین راندمان مصرف آب و درصد اسانس، عملکرد اسانس و اجزاء اسانس اندازه گیری شدند. نتایج بدست آمده نشان داد که اثر مواد مورد استفاده، غلظتهای مختلف و روشهای کاربرد آنها بر صفات اندازه گیری شده معنی دار (1%. p? و 5% p?) بودند و تمامی صفات اندازه گیری شده را نسبت به شاهد (بدون اعمال تیمار) افزایش دادند. همچنین استفاده از هر چهار پلیمر آبدوست در هر دو روش کاربرد راندمان آب مصرفی را تا 2 برابر افزایش داد. نتایج نشان داد بجز تیمار تراکوتم که بهترین نتایج را در غلظت 001/0 (وزنی) در خاک دارا بود، سایر پلیمرها با افزایش غلظت (002/0 و 003/0 وزنی) نتایج بهتری را داشتند. درصد ترکیبات عمده در اسانس ریحان در روش کاربرد پلیمرها در خاک بیشتر از روش کاربرد پلیمرها در خاک و ریشه و شاهد (بدون پلیمر) بود. ترکیبات مایرسن، بورنیل استات، اوژنول، بتا-المن، ترانس-آلفا-برگاموتن، ژرماکرین-دی، آلفا-بول نزن، گاما-کادینن و اپی-آلفا-کادینول با مصرف هر چهار نوع پلیمر آبدوست بصورت توأم در خاک و ریشه، نسبت به شاهد کاهش، درحالیکه میزان لینالول، 1و8-سینئول و متیل کاویکول در اسانس ریحان افزایش یافت. با در نظر گرفتن نتایج مشخص شد که بهترین روش استفاده برای سوپرجاذب تراکوتم در کمترین غلظت (001/0 وزنی)، برای پلیمرهای آبدوست برگ پنیرک و اسفرزه در غلظت بالا (003/0 وزنی) کاربرد در خاک و برای سوپرجاذب استاکوزورب، کاربرد در خاک و ریشه، در غلظت متوسط (002/0 وزنی) می باشد تا شرایط مطلوب جهت بهبود خصوصیات مرفولوژیکی، بیوشیمیایی، زایشی و افزایش کمیت و کیفیت و عملکرد اسانس در شرایط تنش خشکی بصورت همزمان حاصل گردد. این نتایج نشان داد که ترکیبات طبیعی می توانند جایگزین مناسبی برای ترکیبات شیمیایی باشند اما تجاری سازی آنها نیاز به آزمایش های تکمیلی دارد.