چکیده : دوران سلطنت ناصرالدین شاه به واسطه چند ویژگی مهم دارای مشخصات برجسته ای در تاریخ ایران معاصر است ، اگر دوران فتحعلی شاه با عهدنامه های گلستان و ترکمان چای شناخته می شود ، دوران پنجاه ساله ناصرالدین شاه با تحولات مختلف سیاسی ، اجتماعی و اداری شناخته شده و می توان این دوران را نقطه آشنایی ایرانیان و یا لااقل نخبگان ایران را با مظاهر تمدن غرب و اقتباس تجدد آن دانست . بسیاری از رجال حکومتی و یا فرزندان ایشان که از قضا اکثریت آنها به واسطه اتصال به دولت قجری به ماموریتهای خارجه رفته و یا برای تحصیل و با کمک و حمایت دولت ناصرالدین شاه به اروپا رفته بودند ، پس از فراغت از تحصیل یا در خارج از ایران و یا در داخل به صراحت خواهان مطالب و مطالبه های جدیدی بودند که تا این دوران شنیده نشده بودند ، اصطلاحاتی همچون نواندیشی ، قانون ، نوگرایی ، تفکیک قوا ، منشا دولت ، دارالشوری ، و در مسائل اقتصادی ، اصطلاحات کمپانی ، بانک و... بر سر زبانها افتاد . از طرفی به همت میرزاتقی خان امیرکبیر و بعداٌ میرزاحسین خان سپه سالار تحولاتی در نظام تعلیم و تربیت شکل گرفت و برای نخستین بار در تاریخ ایران مدرسه عالی غیردینی به نام دارالفنون تاسیس گردید که نه گردانندگان و مدیران آن روحانی بوده و نه متون تدریس شده آن سنتی بود. پس از این حادثه مدارس جدید تاسیس گردیده و در با سواد شدن مردم نقش ایفا کردند. در این دوران تحولات دیگری هم بوجود آمد که قبل از آن هرگز وجود نداشت ، نظام اداری ایران گسترده تر شد و برای اولین بار هیئت وزیران بوجود آمد ، قوانینی برای سایر ایالات و ولایات تدوین شد و موسسات مدنی جدیدی ایجاد گردید و نتیجه آن شد که به یمن اندیشه های نوگرایان سیاسی در پایان عصر ناصری یک نظام سیاسی ، اجتماعی و اداری شکل گرفته بود که با نظام سنتی ابتدای حکومت ناصرالدین شاه به کلی متفاوت بود. و این در حالی بود که نه انقلابی رخ داده ، نه شاه تغییر کرده بود و نه سلسله قجری منحل شده بود ، بلکه این تغییر و تحول به تدریج ودر زمان سلطنت طولانی ناصرالدین شاه شکل گرفته بود. کلید واژه ها : نواندیشی سیاسی ، ناصرالدین شاه ، امیرکبیر ، سپه سالار ، قانون ، مدارس