نام پژوهشگر: بهناز توکلی چالشتری
بهناز توکلی چالشتری الیاس صفاران
نگارگری مکتب صفوی قرن دهم و یازدهم هجری قمری از نقاط اوج نگارگری ایران است. از شاهکارهای بزرگ این مکتب نگارگری می توان به هفت اورنگ جامی ابراهیم میرزا و آثار رضا عباسی اشاره کرد. در این مطالعه در میان موضوعات ممکن برای بررسی، به تصویر زن در نگاره های کتاب هفت اورنگ جامی از مکتب مشهد و آثار رضا عباسی پرداخته شده است و نه تنها جایگاه و میزان حضور زن در این آثار مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است بلکه نگاه اجتماع به او نیز تحلیل شده است و سعی شده بسیاری از مولفه های فرهنگی و اعتقادی دیگر جامعه نیز در دو دوره پیاپی یعنی دوران شاه تهماسب اول صفوی و دوران شاه عباس اول نیز از آن استنتاج شود و در عین حال که سیر تحول تصویر زن به صورت تطبیقی و صوری در آثار نمونه مورد مطالعه بررسی می شود تغییرات و تکامل فرم تصویر آنها در روند تاریخی خود نیز مورد شناسایی قرارگرفته است. تصویر زن در نگاره های هفت اورنگ جامی در مکتب مشهد و تک نگاره های رضا عباسی در مکتب اصفهان به روش مطالعه ی موردی و همچنین فرم زنان در نگاره های هر دو مکتب مورد نظر به روش مطالعه تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. زنان در این نگاره ها اغلب با پوششی شامل پیراهن، روسری، دامن، شلوار و ردایی بروی آنها ظاهر شده، زنان شاهزاده و ملکه که جز طبقه اول جامعه محسوب می شوند تاج بر سر دارند، همچنین آنها همیشه و در همه حال روسری بر سر دارند. البته باید گفت که زنان نگاره های هفت اورنگ جامی پوششی بسیار ساده تر، اما در عوض رفتارها و عادات اجتماعیشان بسیار بیشتر از زنان تک نگاره های رضا عباسی است. با تحلیل تمامی آنچه که گفته شد واضح است که زنان دستخوش تحولی اساسی شده اند، تحولی که با حاکمیت مذهب شیعه و نفوذ فرهنگ های مختلف که در اثر آمد و رفت سفرا و ماجراجویان اروپایی آغاز می شود و تغییر نگرش درباریان و اقشار مردم، از نگرش عرفانی به نگرشی کاملاً دنیایی را به همراه دارد. زنان از حالات خشک و انتزاعی نگاره های پیش از آن در عالم مثال به عالمی وارد می شوند که حد وسط بین عالم واقعگرایی و عالم تجرد محض است و آنها دیگر جزء کوچکی از مجموعه نگاره محسوب نمی شوند بلکه حضور قدرتمند و زیبایی هستند، که در تک نگاره های مکتب اصفهان، با شجاعت تمام از ببیننده خود می خواهند که به تماشای آنها بنشینند.