نام پژوهشگر: علیه جوانمردی

بررسی تاریخی تصوف در کردستان عصر قاجار
پایان نامه دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) - قزوین - دانشکده علوم انسانی 1392
  علیه جوانمردی   نصرالله پورمحمدی املشی

یکی از پدیده های اجتماعی و فرهنگی که در قرن دوم هجری قمری به وجود آمد تصوف بود که به مرور زمان به شاخه های مختلف تقسیم و فرقه های زیادی از آن منشعب شد، از جمله این فرقه ها طریقت های قادریه و نقشبندیه بودند. رشد و تکوین قادریه به عنوان یکی از نخستین طریقت های صوفیانه، از قرن ششم تا اوایل قرن دهم هجری قمری به طول انجامید و نفوذ و گسترش آن در کردستان به قرن دوازدهم هجری قمری بر می گردد. خاستگاه نقشبندیه، ماوراءالنهر و خراسان بود که از این مراکز به سایر مناطق از جمله کردستان نفوذ پیدا کرد. در کردستان قادریه توسط اسماعیل قازانقایی و نقشبندیه توسط مولانا خالد شهرزوری نفوذ و گسترش پیدا نمود. چرایی و چگونگی گسترش و تعمیق نفوذ طریقت های تصوف در مناطق کردنشین مسئله محوری این پژوهش است. طریقت های تصوف در مناطق کردنشین نفوذ عمیق داشته به طوریکه در بیشتر زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی موثر بودند. مشایخ و بزرگان این طریقت ها در کردستان به ویژه نقشبندیه، به واسطه ی حمایت و پشتیبانی مردم از آنها و همچنین با حذف حکومت های محلی، در راستای افزایش نفوذ و اعتبار سیاسی و اجتماعی خود در عرصه های گوناگون اقدامات بسیاری انجام دادند تا آن جایی که برخی مشایخ و پیروان آنها علیه نظام سیاسی شورش نمودند از جمله شورش شیخ عبیدالله از شیوخ نقشبندی علیه ناصرالدین شاه و دولت ایران. نفوذ سیاسی رهبران طریقت ها به ویژه طریقت نقشبندیه در دوران قاجار و به خصوص از زمان مشروطه و پس از آن افزایش یافت تا جایی که در حوادث مشروطه نقش داشته و در ماجرای شورش سالارالدوله از او حمایت نمودند و با وقوع جنگ جهانی اول فرمان جهاد در مقابل روس وانگلیس صادر کردند و با جذب مریدان و پیروان و تشویق آنها به جنگ نقش موثری داشتند. به طور کلی طریقت های کردستان در دوره ی مورد پژوهش (قاجاریه) به بیشترین میزان فعالیت سیاسی و اجتماعی در جامعه دست یافتند.