چکیده: هیچ گفتمانی فاقد مکان نیست. مکان ها به طور مستقیم و یا غیرمسقیم در شکل گیری گفتمان و تولید معنا نقش دارند. مکان صورت بیان و صورت محتوا را در تعامل با یکدیگر قرار می دهد. در بعضی موارد مکان به شکل کاملا فیزیکی و عینی در گفتمان ها تجلی می یابد و درموارد دیگر این کارکرد عینی تضعیف گشته و جای خود را به کارکرد انتزاعی می دهد. مکان های عینی مکان هایی با ویژگی کنشی و مکان های انتزاعی مکان هایی با ویژگی تخیلی و استعلایی هستند. چگونه گفتمان ها می توانند به محل چالش مکانی و در نتیجه عبور از وضعیت کنشی به وضعیت استعلایی شوند؟ در واقع، بی مرزی، گریز از عینیت محدود گرا، تجربة پدیداری، توسعة وجه تخیلی و غیره، از جمله عواملی هستند که کارکرد کنشی مکان را تضعیف می کنند. در اجراهای نمونه، شاهد آن خواهیم بود که مکان یا به صورت حرکت به سوی فضا و یا فضاشدگی مکان، روایتگری شوشگر، تنش حسی-عاطفی شوشگر و همچنین تخیل شوشگر نسبت به مکان¬هایی که قبلا در آن حضور داشته، زمینه¬ی کاربرد مکان در حیطه¬ی گفتمانی را فراهم آورده و مکان ویژگی گفتمانی پیدا می¬کند. در این تحقیق تلاش شده است که مکان در فرایند گفتمانی چگونه به سمت استعلا و استحاله¬ی مکانی پیش می¬رود. برای نیل به این هدف با کمک شیوه¬های مختلف گفتمانی، مبانی نشانه-معناشناختی مکانی الگویی به دست می¬دهد که در آن چهارچوب اجراهای تئاتری سنجیده شوند. این الگو در فصل پنجم ارائه شده است. بطور کل فصول این پژوهش در چهار فصل تنظیم گردیده است که عبارتنداز : فصل اول: مبانی نشانه¬شناسی، فصل دوم: نشانه¬شناسی تئاتر، فصل سوم: گفتمان، فصل چهارم: مبانی نشانه¬شناسی مکان و فصل پنجم : تحلیل داده¬های نمایشی. در فصل اول سعی شده است که با تعاریف و مفاهیم اولیه نشانه¬شناسی ارائه شود. فصل دوم به ارائه الگوهای تئاتری نشانه¬شناسی و همچنین دیدگاه¬های نشانه¬شناسانه در حیطه¬ی تئاتر پرداخته می¬شود. در فصل سوم به تعاریف و ویژگی¬های گفتمانی که زمینه¬ی حرکت یک متن (اجرای تئاتری) را به سوی گفتمانی¬شدن فراهم آورد. در فصل چهارم به ارائه¬ی ساختار گفتمانی در چهارچوب مکانی، درصدد انسجام و حرکت به¬سوی تبیین الگوهای گفتمانی در خصوص مکان های موجود در نمایشنامه¬ها و اجراهای تئاتری برآمده است. نهایتا در فصل پنجم با قرار دادن الگوهای بدست آمده در قالب اجراهای نمونه، کارکرد نشانه-معناشناختی مکان را در زمینه¬ی اجراهای تئاتری مورد ارزیابی قرار می¬دهیم. هدف اصلی این پژوهش نشان دادن چگونگی استعلای مکان و حرکت به سوی فضا شدگی با تکیه بر نمایشنامه کانال کمیل، اسماعیل اسماعیل و چهارحکایت از چندین حکایت رحمان است. بی تردید گفتمان نمایشنامه ای به دلیل اینکه می تواند به صحنه راه یافته و به اجرا در آید نمونه¬ی مناسبی برای بررسی شرایط استحاله¬ی مکانی و گذر به فرامکان است. واژگان کلیدی : گفتمان، مکان، فضا، استعلا