این رساله در پی پاسخگویی به این پرسش هاست: «کدام اشخاص و نیروهای سیاسی مذهبی ایران در دوره استقرار (68ـ1358) از نیروهای خط امام جدا شده اند و دلایل و عوامل تأثیرگذار بر این واگرایی ها کدامند؟» برای پاسخگویی به این پرسش ها از نظریه های «جنگ های جدید»، «نظریه های بسیج در جنبش-های اجتماعی» و نظری? «فعال شدن منازعات ایدئولوژیکی در دور? استقرار» در قالب مدل تلفیقی «ساختاری ـ شناختی» کمک گرفته شد. داده هایی که در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفتند از نوع داده های تاریخی و محتوایی اند و واحد مشاهده متن می باشد. بدین نحو که داده های لازم از طریق رجوع به اسناد مکتوب، گزارش‎ها، دست‎نوشته‎ها، کتاب‎ها، رساله‎ها، نشریات، روزنامه ها، خاطرات، تحلیل های تاریخی موجود در سایت ها و تحقیقات سایر محققان جمع آوری گردید. بعلاوه، جهت بررسی داده ها از رویکرد نقل و تفسیر تاریخی، روش های «تحلیل اسنادی»، «تفسیر وقایع» و «تبیین روایتی» استفاده گردید. خلاصه ای از مهم ترین نتایج بدست آمده از این تحقیق در سه سطح به شرح ذیل می باشد: 1ـ سطح توصیفی: محقق اشخاص و نیروهای سیاسی مذهبی دچار واگرایی شده را به سه دسته تقسیم کرده است؛ الف) اشخاص سیاسی مذهبی منتقد نیروهای خط امام حاضر در درون حاکمیت که عبارت بودند از: آیت الله حسینعلی منتظری و آیت الله احمد آذری قمی؛ ب) اشخاص و نیرو های سیاسی مذهبی مخالف خط امام حاضر در درون حاکمیت که عبارت بودند ار: مهدی بازرگان، شیخ علی تهرانی و سید ابوالحسن بنی صدر؛ ج) اشخاص و نیرو های سیاسی مذهبی مخالف خط امام در خارج از حاکمیت که عبارت بودند از: گروه فرقان، احمد مفتی زاده، حزب جمهوری خلق مسلمان، شیخ عزالدین حسینی، جنبش مسلمانان مبارز، سازمان سیاسی خلق عرب و سازمان مجاهدین خلق. 2ـ سطح تفسیری: کار تفسیر در 4سطح ارایه شده است: تفسیر جریان واگرا؛ تفسیر جریان اصلی حاضر در حاکمیت از آن؛ تفسیر ناظرین و تحلیل گران همان عصر از آن ماجرا و بالأخره تفسیر محقِّق از آن ماجرای واگرایانه و تفاسیر صورت گرفته. 3ـ سطح تبیینی: براساس نتایج بدست آمده مهم ترین «مبین ها» که در شرایط خاص جامعه ایران، موجب واگرایی اشخاص و نیروهای مذهبی گردیده اند، عبارتند از: «مبهم بودن ایدئولوژی انقلابی»، «پویایی ایدئولوژی انقلابی»، «نحو? تداوم و بازتولید ایدئولوژی انقلاب»، «حاکمیت دوگانه»، «فروپاشی ائتلاف انقلابی» و «دخالت بیگانگان». واژگان کلیدی: واگرایی، نیروهای مذهبی، منازعات سیاسی، دور? استقرار، انقلاب اسلامی ایران.