نام پژوهشگر: سیما شهباز

تحلیل محتوای کیفی کتاب های روش تحقیق در علوم انسانی و اجتماعی منتشر شده در سال های 1380-1391
پایان نامه دانشگاه تربیت معلم - تهران - دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی 1393
  سیما شهباز   یزدان منصوریان

کتابهای روش تحقیق منابعی اطلاعاتی هستند که با هدف آموزش اصول و مبانی تحقیق در خدمت فرایند پژوهش قرار دارند بنابراین مطالع? ابعاد و ویژگی های این آثار می تواند در بهبود کیفیت آموزش روش تحقیق در آموزش عالی موثر باشد. این پژوهش از نوع کاربردی و با رویکرد کیفی انجام شده است. هدف اصلی آن تبیین وضعیت موجود آموزش روش تحقیق در ایران با تکیه بر کتاب های روش تحقیق است. نمونه مورد بررسی در این پژوهش گزیده ای از کتاب های روش تحقیق در علوم انسانی و اجتماعی منتشر شده در سال های 1391- 1380 است. با بهره گیری از شیوه نمونه گیری هدفمند 65 کتاب روش تحقیق انتخاب و به روش تحلیل محتوای کیفی بررسی شدند. در مجموع 271 کد (مفهوم) از ویژگی های زمینه ای (دموگرافیک)، محتوایی و همچنین ساختاری کتاب ها کشف و شواهد آن ها بررسی شدند. یافته ها نشان می دهد محتوای متن اصلی این کتاب ها شامل سه مقوله اصلی «وجوه بنیادی پژوهش»، «وجوه فرایندی پژوهش» و «وجوه انسانی پژوهش» است. محتوای پیوست ها نیز در 9 گروه دسته بندی می شوند. تحلیل ساختار کتاب ها نشان داد تقریباً همه کتاب ها از ساختار سه بخشی معمول پیروی کرده اند و در مجموع ساختاری کلیشه ای دارند. بر اساس این نتایج، بیشترین تمرکز محتوا در مقوله اصلی «وجوه فرایندی پژوهش» و کمترین آن مرتبط با مقوله «وجوه انسانی پژوهش» است. از سویی دیگر محتوای این کتاب ها دانشی حاصل از تألیف و ترجمه است. این کتاب ها بیش از آن که جنبه آموزشی و کاربردی داشته باشند، جنبه نظری دارند به عبارت دیگر به آموزش و تقویت مهارت های پژوهشی دانشجویان توجه چندانی نشده است. به نظر می رسد کتاب های روش تحقیق با رویکرد نظری به اشباع رسیده اند و بهتر است نویسندگان آینده تمرکز بیشتری بر جنبه های کاربردی و آموزش مهارت های بنیادین پژوهش داشته باشند. در پایان پس از تحلیل شباهت‎ها و تفاوت‎های کتاب‎های بررسی شده، الگویی پیشنهادی برای تدوین کتاب روش تحقیق ارائه و راهکارهایی برای بهبود وضعیت آموزش روش تحقیق با تکیه بر کتاب درسی پیشنهاد می شود.