پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در دهه ی 1990 و استقلال کشورهای عضو این اتحادیه، ایران در مرزهای شمالی و شمال شرقی خود؛ یعنی آسیای مرکزی و قفقاز با کشورهای نوظهوری همسایه شد. جمهوری آذربایجان یکی از کشورهای جدا شده است که از مهمترین همسایگان ایران محسوب می شود. در ابتدای امر و در نگاهی کلّی به فضا و بسترهای موجود می توان چنین استنباط کرد که ایران و جمهوری آذربایجان دو کشور در همسایگی یکدیگر هستند و با توجه به این امتیاز جغرافیایی و دارا بودن ریشه های تاریخی و فرهنگی و اشتراکات مذهبی، قومی و زبانی با یکدیگر می توانند امتیازهای بیشتری نسبت به ارتباطشان با اکثر کشورهای غیرهمسایه دریافت کنند. با وجود این فرصت ها و امتیازهای فراوانی که در یک نگاه ابتدایی برای هر یک از طرفین وجود دارد، در عمل شاهد روابط سطح پایین، عادی و گاه رو به تعارض و آشفتگی در روابط دو کشور هستیم. علل عمده تعارض و تنش بین دو کشور را می توان در سیاست خارجی دو کشور، عدم توافق در تعیین رژیم حقوقی دریای خزر که یک مسئله سرزمینی است، مناقشه قره باغ که یک مسئله ملی و حیاتی برای جمهوری آذربایجان است، مسئله پان ترکیسم و آرمان آذربایجان بزرگ از جانب آذربایجان و همچنین جهت گیری غرب گرایانه این کشور و ایجاد رابطه با امریکا، رژیم صهیونیستی و ناتو را بیان کرد. رابطه ایران با جمهوری ارمنستان نیز از دید آذری ها از نقاط منفی در ایجاد رابطه مناسب بین دو کشور ارزیابی می گردد. بنابراین ما در این پایان نامه بر آنیم تا به تحلیل مسائل و مشکلات موجود بین دو کشور بپردازیم.