زهرا زندی آتشبار محمدرضا سبزعلیان
گلرنگ زراعی(carthamus tinctorius l.) از اولین گیاهانی است که در خاور نزدیک، هند، چین و ژاپن کشت می شده و احتمالاً در شمال شرقی هند و خاورمیانه اهلی شده است. این گیاه در کشور ایران نیز از دیرباز به صورت زراعت فرعی و با هدف تهیه رنگ از گل های آن کشت می شده است. کشت این گیاه به دلیل دارا بودن اسید چرب غیر اشباع و ضروری لینیولئیک، کیفیت تغذیه ای بالای آن که در برخی ارقام در حد روغن زیتون می باشد، مصارف دارویی قابل ملاحظه و سازگاری بسیار بالا برای رشد در اقلیم خشک و نیمه خشک ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است.هدف اصلی اصلاح گران گلرنگ تولید و معرفی ارقامی با عملکرد بالا می باشد. با توجه به بررسی های مختلف عملکرد دانه در گلرنگ از طریق ژنتیکی و محیطی تحت تأثیر تعداد غوزه در بوته، تعداد دانه در غوزه، قطر غوزه و وزن صددانه قرار می گیرد. این پژوهش در سال 1391-1392 با هدف بررسی ژنتیک قطر غوزه به عنوان جزء عملکرد گلرنگ و همبستگی آن با میزان عصاره دارویی در گلرنگ انجام گرفت. بدین منظور دو ژنوتیپ اخذ شده از بانک ژن آمریکا که از نظر صفت قطر غوزه تفاوت زیادی داشتند به عنوان والدین شرکت کننده در تلاقی انتخاب شدند. یکی از والدینpi53بود که ژنوتیپی پاکوتاه، زودرس و خارداربا غوزه هایی بسیار کوچک با میانگین 6/19 میلیمتر بوده وگلبرگ های زرد رنگی داشت. ژنوتیپ دیگر، با نام piglپا بلند و خارداربوده و دارای غوزه های بسیار بزرگ با میانگین 38 میلیمتر و گلبرگ های قرمز بود. پس از انجام تلاقی های مستقیم و معکوس، به منظور استحصال بذر f2و بررسی صفات در نسل f1 بذور هیبرید کشت و گیاهان حاصل خودگشن شدند. بذور f2 کشت شده و صفات قطر غوزه و سایر اجزاء عملکرد روی آن ها اندازه گیری شد. بر اساس نتایج به دست آمده از تجزیه واریانس صفات، ارتفاع بوته، قطر غوزه، تعداد ساقه جانبی در بوته و تعداد دانه در غوزه در نتاج f2 وراثت پذیری عمومی بالایی داشتند. وراثت پذیری عمومی این صفات به ترتیب 92، 91، 88 و 3/73 درصد برآورد شد.نتایج همبستگی بین صفات نشان داد که با افزایش قطر غوزه، مقدار رنگدانه های موجود در گلبرگ و تعداد بذر در غوزه افزایش می یابد و رنگ گلبرگ قرمز غالبیت دارد.با استفاده از واریانس ژنوتیپی نتاج f2 وفنوتیپی والدین، مشخص شد که احتمالاً یک جفت ژن کنترل کننده صفت قطر غوزه می باشد. استفاده از این ژن ممکن است در برنامه های اصلاحی آینده، افزایش عملکرد را در پی داشته باشد.
