شبدر یکی از مهم ترین گیاهان علوفه ایی بومی ایران است. تنش شوری یکی از مهم ترین عوامل اصلی محدود کننده تولید گیاه است. تنش شوری در سرتاسر جهان حدود 20% زمین های زیر کشت را به خود اختصاص می دهد. تنش شوری یکی از مهم ترین تنش ها در مقیاس جهانی و در مناطق خشک و نیمه خشکی مانند ایران است. در این مناطق، تنش شوری یکی از محدودیت های عمده در تولید گیاهان علوفه ای است. گیاه شبدر در گروه گیاهان نسبتا حساس به شوری است بنابر این بهبود رشد و نمو آن در خاک های شور مورد توجه بالایی قرار گرفته است. از این رو به منظور بررسی تاثیر قارچ میکوریزا و کود فسفر بر واکنش گیاه شبدر به تنش شوری، آزمایشی به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در دو تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان اجرا گردید. در این آزمایش چهار سطح شوری به میزان 0(شاهد)، 15، 30 و 45 میلی مولار نمک طعام خالص به عنوان یک فاکتور، چهار سطح تیمار کودی شامل قارچ میکوریزا به تنهایی، کود فسفر به تنهایی، قارچ میکوریزا به همراه فسفر و شاهد(بدون کود فسفر و قارچ میکوریزا) به عنوان فاکتور دوم و سه گونه شبدر شامل شبدر ایرانی، برسیم و قرمز به عنوان فاکتور سوم در نظر گرفته شدند. پارامتر های وزن خشک اندام هوایی، میزان شاخص سبزینگی، فلورسانس کلروفیل و غلظت عناصر سدیم و پتاسیم در اندام هوایی در نظر گرفته شدند. نتایج این پژوهش نشان داد که تنش شوری موجب کاهش وزن خشک، شاخص سبزینگی، کارایی فتوسیستم ii و غلظت عنصر پتاسیم در اندام هوایی گردید در حالیکه فلورسانس بیشینه، فلورسانس کمینه و غلظت عنصر سدیم در اندام هوایی افزایش یافت. وزن خشک اندام هوایی با افزایش میزان شوری کاهش یافت. تاثیر تیمار کودی نیز در افزایش وزن خشک گیاه مثبت بود به طوریکه بیشترین وزن خشک در تیمار کودی متعلق به سطح میکوریزای همراه با فسفر تیمار کودی بود. همچنین در بین گونه های شبدر بیشترین میزان وزن خشک متعلق به شبدر برسیم و کمترین متعلق به شبدر قرمز بود. شاخش سبزینگی نیز با افزایش میزان شوری کاهش یافت به طوریکه بیشترین تعداد آن متعلق به شاهد و کمترین میزان متعلق به سطح 45 میلی مولار نمک طعام بود. تاثیر تیمار کودی نیز بر میزان شاخص سبزینگی گیاه معنی دار بود به طوریکه بیشترین میزان شاخص سبزینگی متعلق به سطح میکوریزا همراه با فسفر و کمترین متعلق به سطح بدون تلقیح بود. میزان فلورسانس کمینه گیاه با افزایش شوری افزایش وکارایی کوآنتومی فتوسیستم ii کاهش یافت. در تیمار کودی نیز بیشترین میزان فلورسانس کمینه، فلورسانس بیشینه و کارایی کوانتومی فتوسیستم ii متعلق به سطح میکوریزا همراه با فسفر این تیمار بود. با افزایش سطح شوری غلظت سدیم گیاه افزایش، در حالیکه غلظت پتاسیم کاهش یافت. اثر تیمار کودی بر غلظت عناصر سدیم و پتاسیم معنی دار نبود اما اثر گونه های مختلف شبدر بر غلظت عناصر سدیم و پتاسیم معنی دار بوده و بیشترین غلظت این عناصر متعلق به شبدر ایرانی است.