حفاظت از طبیعت و منابع زنده در گستره و مفهومی که امروزه از آن متصور می¬شود زاده عصر حاضر است و عمر آن از چندین دهه تجاوز نمی¬کند. پارک¬ها و مناطق تحت حفاظت اگرچه بر پایه معیارهای متفاوت و گاه متضادی انتخاب می¬شوند ولی تنها مأمن مطمئن گونه¬ها هستند. برای حفظ و حراست از تنوع زیستگاه-ها و جمعیت¬های حیات وحش در شرایط کنونی چاره¬ای جز انتخاب مناسب از مناطق نمونه و معرف از کل طبیعت و اعمال کنترل و نظارت پیوسته از آن¬ها وجود ندارد. به دلیل پیچیدگی تنوع¬زیستی، جانشین¬هایی مانند گونه¬ها و زیستگاه¬ها به عنوان سنجشی از تنوع زیستی به کار می¬روند. کارایی مناطق تحت حفاظت در خصوص حفظ تنوع زیستی، وابسته به نماینده بودن آن ها است. بنابراین لازم است منطقه تحت حفاظت، نماینده یا نمونه¬ای از کل تنوع زیستی منطقه باشد. برای رسیدن به این اهداف، روش¬های سیستماتیک طرح-ریزی مناطق تحت حفاظت اصول مورد نیاز را فراهم می¬نمایند. هدف از این پژوهش، انتخاب و شناسایی مکان¬های مناسب به منظور حفاظت بر اساس تنوع زیستی موجود در منطقه است. نماینده تنوع زیستی در منطقه، گونه¬های در معرض تهدید هستند. این پژوهش به منظور گسترش مناطق تحت حفاظت استان گلستان از طریق: (1) تجزیه و تحلیل تناسب سرزمین به منظور حفاظت با ارزیابی توان اکولوژیکی با استفاده از روش ارزیابی چند¬معیاره (2) انتخاب پهنه مناسب حفاظت به روش تعیین مساحت مطلوب حفاظت از طریق محاسبه آستانه مطلوبیت (3) تجزیه و تحلیل پارامترهای سیمای سرزمین با نرم¬افزار fragstats و تعیین نقشه مناطق مناسب به منظور حفاظت با توجه به تناسب معیارهای سیمای سرزمین (4) اولویت¬بندی لکه¬ها به منظور حفاظت با نرم¬افزار resnet بر اساس ارزش تنوع زیستی لکه¬ها و اعمال استراتژی¬های مدیریت حفاظت از تنوع زیستی، صورت پذیرفت. در محدوده مورد مطالعه ما استان گلستان، مناطق تحت حمایت و همچنین تنوع بالایی از حیات وحش و پوشش گیاهی حضور دارد، این موضوع اهمیت معرفی مناطق مستعد به منظور حفاظت در استان را دو¬ چندان می¬کند. در نتیجه این پژوهش نقشه رضایت¬مندی سرزمین برای کل استان برای اهداف حفاظتی حاصل شد. در این پژوهش یکپارچه نگری، امکان بررسی سریعتر و کم هزینه تر مناطق وسیع برای انتخاب لکه های حفاظتی در استان گلستان فراهم گردید.

چکیده مفهوم تحلیل خلاء برای تحلیل شبکه های حفاظتی موجود و مقدار پوشش دهی مناطق حفاظتی از کل تنوع زیستی به کار برده شد. خلاء های شناسایی شده در تنوع زیستی می تواند با پیشنهاد مناطق حفاظتی جدید پر شود. در این پژوهش، از تحلیل خلاء برای شناسایی کمبود های موجود در مناطق تحت حفاظت موجود استفاده گردید. برای این کار از نرم افزار zonation استفاده شد و مدل های توزیع گونه به عنوان ویژگی تنوع زیستی و معرفی مناطق جدید به کار گرفته شدند. در نهایت، مناطق تحت حفاظت موجود با مناطق حفاظتی جدید برای ارزیابی مقدار پوشش این مناطق از ویژگی های تنوع زیستی مقایسه شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که همپوشانی شبکه های حفاظتی جدید و منتخب با مناطق تحت حفاظت موجود بسیار پایین و کمتر از پنج درصد است. کلمات کلیدی: تحلیل خلاء، شبکه های حفاظتی، تنوع زیستی، نرم افزار تحلیل خلاء های حفاظتی

رویکرد جدید ارزیابی غیردقیق و محیط¬های تصمیم¬گیری (naiade)، روشی نوین در ارزیابی چند معیاره است که به مقایسه گزینه¬ها بر اساس مجموعه¬ای از معیارها می¬پردازد. در این مطالعه از روش naiade برای مدیریت آلودگی ناشی از فعالیت پالایشگاه نفت آبادان در جهت کاهش اثرات آلودگی¬هوا استفاده شده است. نحوه¬ی پراکنش آلاینده¬های (co، nox و so2) خروجی از پالایشگاه با استفاده از مدل screen3 در یک ماه از هر فصل سال (1390) مدل¬سازی و با استاندارد epa مقایسه شد. از نرم-افزار idrisi برای تفکیک مقدار انتشار آلودگی روی هریک از کاربری¬های اطراف پالایشگاه استفاده شد و اعداد به شکل فازی در ماتریس اثرات نرم¬افزار naiade وارد شد. نتایج نشان داد که غلظت آلاینده¬ها در ماه¬های شهریور و آذر بیش از حد مجاز استانداردهای محیطی در محدوده¬ی انتشار است. 5 گزینه¬ی پیشنهادی (10، 15، 20، 25 و 30 عدد دودکش) برای فعالیت پالایشگاه جهت کاهش اثرات آلودگی در ماه¬های مذکور در نظر گرفته شد. هم¬چنین، به منظور بررسی میزان همگرایی گروه¬های مختلف اجتماعی-اقتصادی ذی¬نفع منطقه در مورد گزینه¬های پیشنهادی، تجزیه و تحلیل برابری انجام شد. با توجه به نتایج حاصل از این مطالعه می¬توان تعداد 20 دودکش را به عنوان برترین گزینه از بین سایر گزینه¬های پیشنهادی برای فعالیت پالایشگاه نفت آبادان برای ماه¬های شهریور و آذر در نظر گرفت. این گزینه علاوه بر انتشار کم¬تر آلودگی هوا، از لحاظ اقتصادی نیز در موقعیت مطلوب¬تری نسبت به سایر گزینه¬ها قرار دارد و بر اساس فرضیات، مورد توافق همه¬ی گروه¬های ذی¬نفع موجود در منطقه خواهد بود.

شهرها پس از انقلاب صنعتی به سرعت توسعه یافته¬اند و این رشد و توسعه پیامدهای بسیاری با خود به همراه داشته است. عمده آثار این پیامدها بر محیط زیست و کیفیت زندگی مردم این جوامع وارد شده است. با بروز و تشدید این آثار، رهیافت توسعه پایدار از سوی سازمان ملل متحد مطرح شد و در دستور کار دولتها و برنامهریزان قرار گرفت. یکی از عناصر اساسی توسعهی پایدار این است که انسانها در چارچوب ظرفیت زیستی طبیعت زندگی کنند. از آن زمان روشهای مختلفی برای اندازه گیری توسعه پایدار جوامع ابداع شد. روش جای پای بوم شناختی یکی از این روش هاست. امروزه از این روش، به عنوان شاخص سنجش پایداری در دنیا استفاده می شود. بر اساس این روش، توسعه یک منطقه زمانی "ناپایدار" قلمداد می شود که میزان جای پای بوم شناختی بیش¬تر از ظرفیت زیستی منطقه باشد. در این پژوهش با استفاده از روش جای پای بوم شناختی، به بررسی پایداری شهرستان گرگان پرداخته ¬ شده است. بر اساس محاسبات، جای پای بوم شناختی مصرف در شهرستان گرگان، به ازاء هر نفر 1587/1 هکتار جهانی برآورد شد. هم¬چنین ظرفیت زیستی به ازاء هر نفر 643/0 هکتار جهانی محاسبه شد. با مقایسه ظرفیت زیستی و جای¬پای بوم-شناختی می توان مشاهده کرد که شهرستان گرگان کسری بوم¬شناختی دارد. در نهایت، شاخص جای-پای بوم¬شناختی محاسبه شده با مقدار معادل آن در ایران، آسیا و جهان مقایسه گردیده است.

امروزه آلودگی هوا به عنوان یکی از مشکلات اصلی جوامع بشری مطرح است. گسترش شهرنشینی، افزایش بی رویه جمعیت، توسعه فعالیت¬های صنعتی و مصرف بی رویه سوخت¬های فسیلی به شدت میزان آلودگی را افزایش داده است. در این میان با توجه به گسترش شهرها، حمل و نقل شهری از اهمیت و در عین حال پیچیدگی¬های خاص و فراوانی برخوردار شده ¬است. پدیده تراکم ترافیک به عنوان یکی از بزرگترین مشکلات حمل¬و¬نقل درون شهری به¬ویژه در ابر شهرها مطرح است. بنابراین مدیریت کیفیت هوا برای به حداقل رساندن اثرات مضر آلاینده¬های هوا و کاهش اثرات نامطلوب آن، امری ضروری است. در جهت رسیدن به اهداف محیط¬زیستی، برای برنامه¬ریزان تهیه مطالعات اثرات محیط¬زیستی در طرح¬های مدیریت ترافیک مورد توجه قرار گرفته است. در این پژوهش اثر ترافیک شهری بر روی کیفیت هوا در شهر تهران با توجه به معیارهای کیفیت هوا، پایداری هوا، ناهمواری¬ها، پوشش خیابان، سرعت باد، آلاینده¬های ناشی از ترافیک و کاربری اراضی بررسی شد. نقشه هر یک از معیارها تهیه و در نهایت با استفاده از روش ماتریس آثار متقابل کی¬سیم (ksim) طبقات هر یک از لایه¬ها وزن¬دهی شدند. ماتریس آثار متقابل، روشی برای توضیح و تحلیل عملکرد آثار متقابل در میان اجزای سیستم است. این روش بر اساس پویایی سیستم و ارتباطات هندسی بین اجزای سیستم، برای برآورد احتمالات آینده تصمیم¬گیری می¬نماید. پس از استنتاج درجه اهمیت طبقات و اهمییت لایه¬ها، امتیازات به¬دست آمده در سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis) اعمال و با استفاده از روش روی¬هم گذاری موزون، نقشه آسیب¬پذیری منطقه از نظر آلاینده-های اصلی ناشی از ترافیک co و no2 تهیه شد. نتایج این پژوهش نشان داد از میان مناطق 22 گانه شهر تهران مناطق 3، 6، 1 و 7 آسیب¬پذیرترین نواحی از نظر آلاینده no2 و مناطق 1، 3، 12، 7 و 6 آسیب¬پذیرترین نواحی از نظر آلاینده co هستند. نتایج این پژوهش چارچوب مفهومی را برای درک پویایی محیط¬زیست کیفیت هوای شهری، فراهم می¬آورد و می¬تواند به عنوان اطلاعات پایه در مدیریت کیفیت هوا استفاده شود.

بررسی تنوع زیستی با در اختیار قرار دادن اطلاعات پایه در مورد توزیع و فراوانی گونه¬ها و شناخت و بررسی ویژگی¬های جامعه، به مدیریت مؤثر، استفاده پایدار و حفاظت از سطوح تنوع کمک می¬کند. شناخت عناصر گیاهی و جانوری و نیز حفظ اکوسیستم¬های طبیعی و نزدیک به طبیعی در شهرها یکی از اهداف مهم بوم¬شناسی شهری است. نماد توسعه شهری پایدار احداث پارک¬های شهری منطبق با شاخص¬های بوم¬شناختی است. این تحقیق سعی دارد با بررسی نقش گونه¬های درختی و درختچه¬ای کمک به حفظ و افزایش تنوع زیستی به خصوص پرندگان به عنوان یکی از کارکردهای بوم¬شناختی در فضای سبز شهرها بپردازد. پرندگان گونه¬های غالب جانوری را در فضای¬سبز شهری تشکیل می¬دهند و از آن متاثر شده و روی آن اثر می¬گذارند. در این تحقیق با حضور میدانی در مناطق مورد مطالعه به جمع آوری نمونه پرندگان و بررسی پوشش گیاهی پرداخته شد و سپس تجزیه و تحلیل تنوع پرندگان با استفاده از نرم افزار اشلون و تراکم پوشش گیاهی با شاخص ndviانجام شد. نتایج نشان داد پرندگان نسبت به شرایط محیطی حساس بوده و حضور گونه¬های درختی و درختچه¬ای عامل مهمی در جلب و جذب پرندگان در این فضاها هستند. از جمله وجود درختان همیشه سبز و بلند و درختان گلدار و میوه دار مانند کاج، سرو، نارنج، نخل واشنگتن، زیتون، یاس زرد در فضاهای سبز می¬تواند بسیار تاثیر گذار باشد. نتایج این پژوهش می¬تواند برای برنامه¬ریزان و طراحان فضای سبز شهری در راستای افزایش کارکرد بوم¬شناختی به خصوص کمک به حفظ و احیای تنوع زیستی کمک نموده و مورد استفاده قرار گیرد.