شته جالیز، aphis gossypii، یکی از آفات اصلی تعدادی از محصولات مهم زراعی و گلخانه ای می باشد. در سال های اخیر، کاربرد اسانس های گیاهی مشتق شده از گیاهان معطر به عنوان حشره کش های کم خطر مورد توجه قرار گرفته است. این ترکیبات دارای اثرات دورکنندگی، حشره کشی و کاهش رشد روی حشرات مختلف می باشند. هدف از این مطالعه بررسی سمیت تدخینی، تماسی و دورکنندگی اسانس های پونه، زیره سبز، نعناع فلفلی، نعناع، باریجه، شوید، مورد، اکالیپتوس، اسطوخودوس، شمعدانی عطری، آویشن شیرازی، رازیانه و بابونه بر روی شته جالیز و شناسایی اجزاء موثر این ترکیبات به وسیله gc-mass می باشد. همچنین، میزان گیاهسوزی فرمولاسیون اسانس های گیاهی بر روی برگ خیار مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا غربالگری اولیه بیست اسانس گیاهی به صورت تدخینی در سه غلظت (4/1، 7/11 و 5/23 میکرولیتر بر لیتر هوا) انجام شد. سیزده اسانس گیاهی با بالاترین کشندگی در غلظت 5/23 میکرولیتر بر لیتر هوا برای انجام زیست سنجی تدخینی بر روی شته بالغ انتخاب شد. هفت اسانس گیاهی که 50lc کمتر از 11 میکرولیتر بر لیتر هوا داشته اند، برای انجام آزمایش های سمیت تدخینی بر روی پوره های سن سه و سن یک، سمیت تماسی بر روی بالغین، آزمایش های دورکنندگی و بررسی میزان گیاهسوزی انتخاب شدند. اصلی ترین ترکیبات اسانس های پونه، زیره سبز، نعناع فلفلی، نعناع، باریجه، شوید و مورد به ترتیب pulegone، cuminylaldehyde، menthole، carvone، ?-pinene، ?-phellandrene و 1,8-cineole شناسایی شد. در سمیت تدخینی بر روی شته بالغ، پونه (µl l?1 62/4 =50lc) سمی ترین اسانس بود. پس از آن به ترتیب، زیره سبز (µl l?1 98/4 =50lc)، نعناع فلفلی (µl l?1 02/5 =50lc)، نعناع (µl l?1 24/5 =50lc)، باریجه (µl l?1 83/5 =50lc)، شوید (µl l?1 94/7 =50lc)، اکالیپتوس (µl l?1 24/9 =50lc)، اسطوخودوس (µl l?1 33/9 =50lc)، مورد (µl l?1 72/10 =50lc)، رازیانه (µl l?1 59/16 =50lc)، آویشن شیرازی (µl l?1 79/19 =50lc)، شمعدانی عطری (µl l?1 42/23 =50lc) و بابونه (µl l?1 94/24 =50lc) تاثیر بیشتری داشتند. میزان 50lc سمیت تدخینی اسانس های گیاهی بر روی پوره سن سه و پوره سن یک به ترتیب شامل پونه (43/2 و 43/1 میکرولیتر بر لیتر هوا)، زیره سبز (23/3 و 82/1 میکرولیتر بر لیتر هوا)، نعناع (41/3 و 70/2 میکرولیتر بر لیتر هوا)، نعناع فلفلی (78/3 و 65/1 میکرولیتر بر لیتر هوا)، شوید (41/4 و 21/3 میکرولیتر بر لیتر هوا)، باریجه (56/5 و 06/4 میکرولیتر بر لیتر هوا) و مورد (05/7 و66/5 میکرولیتر بر لیتر هوا) محاسبه شد. میزان 50lc سمیت تماسی فرمولاسیون اسانس های زیره سبز، پونه، نعناع فلفلی، نعناع، شوید، باریجه و مورد به ترتیب 9045، 10497، 13620، 14033، 18221، 18685 و 22310 تعیین شد. آزمون دورکنندگی نشان داد که تمامی اسانس های گیاهی به جز نعناع و نعناع فلفلی اثر دورکنندگی بر روی شته داشته اند که در بین آنها باریجه بیشترین اثر دورکنندگی (75/68 درصد دورکنندگی) بر روی شته بالغ داشت. تمامی فرمولاسیون های اسانس های گیاهی در بالاترین غلظت مقداری گیاهسوزی ایجاد کردند. با توجه به کارایی بالای اسانس های مورد آزمایش در این پژوهش، با انجام مطالعات تکمیلی روی فرمولاسیون های مناسب تر می توان از این اسانس ها در آینده ای نزدیک در کنترل شته استفاده کرد.