مقدمه: گیاهان و ویتامین ها منابع خوبی از مواد آنتی اکسیدانی هستند و پتانسیل زیادی در خنثی سازی اثرات مضر سرب بر پارامترهای اسپرم و کیفیت اسپرماتوژنز دارند. هدف: هدف مطالعه، مقایسه تاثیرعصاره بادرنجبویه و ویتامین e بر شاخص های باروری موش صحرایی بالغ در معرض سرب می باشد. روش بررسی: این مطالعه تجربی بر روی 72 سر رت نر نژاد ویستار با وزن 20±180 گرم انجام شد. رت ها به صورت تصادفی ساده در 8 گروه 9 تایی: گاواژ آب مقطر(کنترل)، آب مقطر داخل صفاقی(کنترل)، بادرنجبویه، سرب، سرب و بادرنجبویه، ویتامین e، ویتامین e همراه با سرب و سرب همراه با بادرنجبویه و ویتامین e تقسیم شدند. رت ها به مدت 30 روز تحت درمان قرار گرفتند، سپس کشته شده و تحرک و مورفولوژی اسپرم، بررسی کروماتین، توزین اپیدیدیم و بیضه، درصد بلوغ لوله های سمینی فر و کیفیت و میزان بلوغ اسپرماتوژنز، ظاهر طبیعی بیضه، کاهش اسپرم، طبیعی بودن لوله های سمینی فر و بافت بینابینی طبیعی بررسی شد. داده های حاصل با استفاده از نرم افزار spss/ver21 و روش های آماری کروسکال والیس، ویلکاکسون، یومن ویتنی و کای دو تجزیه و تحلیل شد. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد وزنگیری رت ها، وزن اپیدیدیم، درصد اسپرم غیر قابل حیات و درصد تحرک بالای 50 درصد اسپرم در گروه های مورد مطالعه تفاوت معنی دار آماری داشت (05/0>p). بطوری که وزنگیری در گروه ویتامین e و کنترل گاواژ بیشتر از سایر گروه ها بود. حداقل وزن اپیدیدیم در گروه سرب همراه با ویتامین e مشاهده گردید و بیشترین تحرک اسپرم در گروه کنترل صفاقی مشاهده شد که اختلاف معناداری با سایر گروه های مطالعه داشت. بیشترین اسپرم غیر قابل حیات در گروه سرب مشاهده گردید که با تمام گروه ها به جز گروه دریافت کننده سرب همراه با ویتامین e اختلاف معنادار داشت. وزن بیضه، درصد مورفولوژی طبیعی و درصد dna طبیعی در گروه های مورد مطالعه تفاوت معنی دار آماری نداشت (05/0 <p ). در بررسی بافت شناسی، درصد لوله های سمینی فر بالغ و کیفیت و میزان بلوغ اسپرماتوژنز در گروه های مورد مطالعه اختلاف معنادار آماری داشت (05/0>p)، بطوریکه بیشترین درصد بلوغ لوله ها در گروه های سرب همراه با ویتامین e و سرب همراه با بادرنجبویه دیده شد. درصد ظاهر طبیعی بیضه و طبیعی بودن لوله های سمینی فر و بافت بینابینی از نظر آماری معنا دار نبودند (05/0 <p). نتیجه گیری: شواهد حاکی از اثرات قابل ملاحظه ی ویتامین e و بادرنجبویه بر وزنگیری رت، وزن اپیدیدیم و کاهش درصد اسپرم غیر قابل حیات نسبت به گروه کنترل است. همچنین شواهد نشاندهنده ی اثرات مثبت بادرنجبویه و ویتامین e بر درصد لوله های سمینی فر بالغ وکیفیت و میزان بلوغ اسپرماتوژنز نسبت به گروه سرب می باشد.

بیماریهای کبدی یکی از مشکلات جدی و تهدید کننده سلامت جامعه بشری می‏باشند. امروزه مشخص شده است که استئاتوزیس و فیبروزیس زمینه ساز بروز سیروز کبدی کشنده در انسان است. بدون شک نمونه های واکنشگر اکسیژن نقش مهمی در تغییرات پاتولوژی کبد دارند. متوترکسات یک داروی آنتی متابولیک برای درمان انواع سرطان ها از جمله سرطان سینه، پوست و شش است. این دارو آنالوگ اسید فولیک است که موجب مهار سنتز پورین ها و پیریمیدین ها می‏شود و به همین علت موجب اثرات درمانی و سمیت آن می‏شود. عارضه اصلی متوترکسات آسیب بافت کبد می‏باشد به این ترتیب که باعث اختلال در فعالیت آنزیمهای کبدی، کاهش فعالیت آنزیمهای آنتی‏اکسیدانی بافت کبد و تغییردر سلولهای هپاتوسیت به علت تولید گونه‏های فعال اکسیژن می‏شود بدلیل اثرات سمیت‏زایی متوترکسات هدف از این مطالعه بررسی اثرات آنتی‏اکسیدانی عصاره دانه و پوست انار روی استرس اکسیداتیو و تغییرات هیستوپاتولوژی در کبد رت‏های تیمار شده با متوترکسات می‏‏‏باشد. 36 سر رت نر برای مطالعه انتخاب شدند رتها بطور تصادفی به شش گروه شش تایی تقسیم شدند و تحت تیمار قرار گرفتند. در آخرین روز،تحت بیهوشی تهیه نمونه های خونی و بافتی برای سنجش فعالیت آنزیم‏های آنتی‏اکسیدانت انجام گرفت. بافت کبد برای تثبیت به محلول فرمالین نمکی 10%منتقل شد. پس از تثبیت، برش گیری و رنگ آمیزی نمونه ها توسط میکروسکوب مورد مطالعه قرار گرفتند. در این مطالعه اثرات آنتی‏اکسیدانی انار روی عوارض متوترکسات بررسی شد. درگروهی که متوترکسات دریافت کرده بودند کاهش معنی‏داری در فعالیتalt و فعالیت آنزیمهای alp و astمشاهده گردید. همچنین متوترکسات سبب کاهش فعالیت آنزیمهای آنتی‏اکسیدانی نظیر sod و gpx و آسیب بافت کبد شد. عصاره انار دارای فعالیت آنتی‏اکسیدانی و تقویت کننده عملکرد کبد است که در گروههایی که عصاره دانه و پوست انار را بهمراه متوترکسات دریافت کرده‏اند عصاره توانسته است به بهبود عملکرد کبد و افزایش معنی‏دار فعالیت آنزیمهای کبدی و همچنین افزایش سیستم دفاع آنتی‏اکسیدانی در مقابله با گونه‏های فعال اکسیژن حاصل از متوترکسات کمک کند. همینطور آسیب بافتی ناشی از متوترکسات در کبد را ترمیم ‏کند.