در مطالعه حاضر، ترکیب شیمیایی و فعالیت سیتوتوکسیسیته اسانس به دست آمده از مرزه بختیاری، آویشن شیرازی و زنیان در شرایط آزمایشگاهی موردبررسی قرارگرفته است. اسانس با استفاده از دستگاه کلونجر استخراج شد و سپس ترکیب شیمیایی توسطgc-ms مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. سنجش سمیت سلولی به روش mtt برای اسانس ها در غلظت های مختلف (غلظت های µg/ml 200 و 100، 50، 25، 10) در هر یک از رده های سلولی (سلول های پستان انسان mda-mb-231، سلول های سرطانی تخمدان skov3 و سلول های نرمال hek) در مقایسه با داروی استاندارد متوترکسات، مورداندازه گیری قرار گرفت. بیشترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس مرزه،تیمول(22.65%) و پاراسیمن(19.29%)، آویشن شیرازی تیمول(13.82%) و پاراسیمن(8.79%) و گیاه زنیان تیمول(38.4%)، پاراسیمن(31.8%) و گاما-ترپینن (26/5%) می باشد. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد اسانس مرزه بختیاری بیشترین میانگین اثر مهارکنندگی (کمترین ic50) را نسبت به دو اسانس دیگر بر روی رشد سلول های سرطانی skov3 و mda-mb-231 (به ترتیب با میانگین های ic50 برابر با 2/3 ± 74/6و 1/8 ± 83/76) و سلول های نرمال hek (میانگین ic50 برابر 3/1 ± 102/03) داشت. بعدازآن اسانس روغنی گیاه آویشن شیرازی ازلحاظ قدرت دومین اثر مهارکنندگی را بر روی رشد لاین های سلول سرطانی skov3 و mda-mb-231 (به ترتیب با میانگین های ic50 برابر با 2/1 ± 112/2و 1/5 ± 141/76) و سلول های نرمال hek (میانگین ic50 برابر 1/4 ± 157/03) داشت. اما برعکس، اسانس روغنی گیاه زنیان کمترین اثر مهارکنندگی را بر روی رشد سلول های سرطانی skov3 و mda-mb-231 (به ترتیب با میانگین های ic50 برابر با 1/3 ± 208/13 و1/6 ± 236/16) و سلول های نرمال hek (میانگین ic50 برابر 1/2 ± 283/12) داشت. داروی متوترکسات در مقایسه با اسانس های گیاهی اثر مهارکنندگی قوی تر، اما به همان نسبت اثر سیتوتوکسیسیته بالایی را بر روی سلول های نرمال نشان داد. درحالی که رده های سلولی skov3 بیشترین حساسیت (کمترین ic50) را به اسانس ها نشان داد، رده سلول های نرمال کمترین حساسیت (بیشترین ic50) را نسبت هر سه اسانس از خود نشان دادند. با توجه به ویژگی مهار رشد سلولی بالا در گیاهان موردمطالعه به ویژه اسانس روغنی مرزه بختیاری در تحقیق، پیشنهاد می گردد که جهت دست یابی به داروهای با منشأ طبیعی، اثر ضد توموری آن ها باید در شرایط حیوانی بررسی گردد.