چکیده در این پژوهش از تلفیق دو روش القای مقاومت و کنترل زیستی با استفاده از نانو ذرات سیلیکا و نقره (القاء کننده های شیمیایی) و t. harzianum، t. viride (عامل بیوکنترل بسیاری از عوامل بیماری زای گیاهی)، جهت القای مقاومت در خیار بر علیه بیماری پوسیدگی فوزاریومی ساقه و ریشه در ارقام نگین و فستیوال که به ترتیب نسبت به عامل بیمارگر fusarium oxysporum f.sp. radicis-cucumerinum حساس و مقاوم می باشند در شرایط آزمایشگاه و گلخانه مورد بررسی قرار گرفت. در تشتک پتری اثر غلظت های 5، 10، 30، 50 و 100 پی پی ام نانو ذرات سیلیکا و نقره در سه تکرار با در نظر گرفتن تیمار شاهد (فقط حاوی آب مقطر دو بار سترون شده) به منظور تعیین محدوده دوز موثر انجام شد. نتایج بررسی تأثیر نانو ذرات سیلیکا در جلوگیری از رشد ریسه های قارچ عامل بیمارگر پس از سه و پنج روز نشان داد که غلظت های مختلف نانو ذرات سیلیکا در مقایسه با تیمار شاهد روی رشد قطر پر گنه قارچ اثر داشت و در سطح 1% معنی دار شد، به طوری که در بین تیمارهای مورد بررسی بیش ترین تأثیر در کاهش قطر پرگنه را غلظت ppm 50 بر بیماری fusarium oxysporum f.sp. radicis-cucumerinum 43 داشته است؛ اما نانو ذرات نقره اثر بازدارندگی روی رشد قارچ نداشت، آزمایش به صورت طرح کاملآ تصادفی در آزمایشگاه به اجرا در آمد. در آزمایش های گلخانه ای نیز از رقم حساس نگین و رقم مقاوم فستیوال مورد استفاده قرار گرفت، ابتدا بذر ارقام مقاوم و حساس در گلدان های حاوی خاک سترون به تعداد چهار بذر در هر گلدان کاشته شد و در مرحله گیاهچه ای با قارچ عامل بیمارگر آلوده سازی شد و پس از دو هفته آلوده سازی گیاهچه ها، در مرحله 6-4 برگی توسط الیستورهای زیستی (t. harzianum, t. viride) و غیر زیستی (نانو ذرات سیلیکا، نقره) و اثر متقابل هر دو نوع محرک زنده و غیر زنده تیمار دهی شد و شاخص های مقاومت القایی شامل آنزیم های پراکسیداز، پلی فنل اکسیداز، کاتالاز، محتوای فنل کل و پروتئین کل در بافت گیاهان تیمار شده اندازه گیری شد. این بررسی در قالب طرح کاملاً تصادفی با آرایش فاکتوریل شامل نه فاکتور اصلی (تیمارهای اعمال شده) و پنج فاکتور فرعی (زمان های نمونه برداری) با سه تکرار در شرایط گلخانه انجام گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که بین تیمارها، بین ارقام، بین روزهای نمونه برداری و اثر متقابل آن ها در مقاومت فوق در گیاهان تیمار شده با القاء کننده ها در مقایسه با گیاهان شاهد سالم و آلوده در سطح 5% و 1% معنی دار شد، به طوری که بالاترین میزان فعالیت ترکیبات فنلی در رقم متحمل فستیوال تیمار شده با هر دو عامل آنتاگونیستی t. harzianum، t. viride با 73/0 در گروه a و بیش ترین میزان پروتئین کل در رقم فستیوال (متحمل) تیمار شده با نانو ذرات نقره 100 پی پی ام با 123 در گروه a و در بازه? زمانی دهم مشاهده شد و در آنزیم های پراکسیداز، پلی فنل اکسیداز، کاتالاز بالاترین میزان تغییرات فعالیت آنزیم ها مربوط به تیمار ترکیبی t. harzianum، t. viride در رقم متحمل فستیوال مشاهده شد. به طوری که بالاترین مقدار این ترکیبات از سومین روز پس از کاربرد القاء کننده ها تا روز هفتم به حداکثر میزان خود رسید و سپس رو به کاهش گذاشت اما همچنان نسبت به شاهد سالم و آلوده در روزهای بعدی دارای اختلاف معنی دار بود.