فسفر یکی از عناصر ضروری پرمصرف برای رشد گیاه محسوب می ¬شود، اما برخلاف سایر عناصر غذایی پرمصرف، کم¬ ‎تحرک ترین عنصر در خاک می ¬باشد. یکی از روش ¬های قابل استفاده نمودن منابع فسفر موجود در خاک بهره¬ گیری از توان زیستی خاک و به¬ویژه باکتری های حل کننده فسفات می باشد. تولید اسیدهای آلی و آنزیم های فسفاتاز از مکانیسم¬های اصلی درگیر در انحلال و رهاسازی فسفر خاک می باشد. حضور باکتری های حل کننده فسفات و همچنین فعالیت فسفاتازی خاک متأثر از شرایط حاکم بر خاک از جمله شرایط اقلیمی، نوع پوشش گیاهی و حتی نوع کاربری اراضی به لحاظ کشت گیاهان مختلف می ¬باشد. برای درک روابط موجود و با توجه به اهمیت و جایگاه موضوع، در این مطالعه از دو اقلیم متفاوت نیمه¬مرطوب (منطقه فندقلو¬- استان اردبیل) و نیمه¬خشک (منطقه نمین- اردبیل) نمونه های خاک از زمین هایی با کاربری تحت کشت گیاهان لگوم، غلات و بدون کشت نمونه ¬برداری شد و فعالیت فسفاتازی (اسیدی و قلیایی) نمونه های خاک مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت که میزان آنزیم فسفاتاز اسیدی در اقلیم نیمه مرطوب و شرایط عدم کشت و آنزیم فسفاتاز قلیایی در کاربری کشت لگوم و اقلیم نیمه خشک بیشترین مقدار به ترتیب µg pnp/g.h 59/866 و µg pnp/g.h 15/795 بدست آمد. پس از این مرحله، پراکنش باکتری های حل کننده فسفات با استفاده از محیط های اسپربر معدنی و آلی مورد بررسی قرار گرفت. شمارش و گزینش باکتری ها در محیط اسپربر معدنی با توجه به تولید هاله شفاف در حضور تری ‎کلسیم فسفات و در محیط اسپربر آلی (اینوزیتول هگزا فسفریک اسید بعلاوه bcip) با تولید فنوتیپ آبی برای کلنی های رشد یافته انجام گرفت. تعداد کل باکتری ها در کاربری لگوم و اقلیم نیمه خشک بیشترین بود (cfu/g 106×13/14) ، اما تعداد باکتری های حلکننده فسفات در هر دو محیط آلی و معدنی در شرایط عدم کشت و اقلیم نیمه مرطوب حداکثر بود (به ترتیب 106×9/1 و 106×48/1). در این مطالعه در مرحله گزینش از محیط معدنی 43 ایزوله و از محیط آلی 97 ایزوله غربالگری شد. این سویه ها مجدداً به صورت همزمان در کشت های نقطه ای بر اساس قطر هاله شفاف و قطر کلنی یا شدت رنگ آبی ایجاد شده مورد ارزیابی قرار گرفتند و سویه های غربال¬شده برتر در مرحله بعد در محیط های اسپربر مایع، بر¬اساس آزادسازی فسفر مورد سنجش و مقایسه قرار گرفتند. در پایان 5 سویه برتردر انحلال فسفات معدنی و آلی برای شناسایی نامزد¬ شدند که روش مولکولی مبتنی بر ژن های 16s rdna انجام گرفت، نتایج شناسایی مولکولی نشان داد که ایزوله c1 و c4 به ترتیب بیشترین تشابه را با جنس های pseudomonas sp. و stenotrophomonas sp.داشتند و ایزوله یc16 متعلق به جنس pseudomonas sp. بود که تعیین گونه ی آن نیاز به انجام تستهای بیوشیمیایی بیشتری دارد. همچنین با اندازه گیری ویژگی¬های فیزیکی و شیمیایی نمونه های خاک و اطلاعات به دست آمده از فعالیت آنزیمی خاک و پراکنش باکتری های حل کننده فسفات، روابط موجود از نظر آماری در قالب یک آزمایش فاکتوریل بر پایه ی طرح کاملا تصادفی چند مشاهده ای توسط نرم افزارهایspss و mstat-c مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از آن بود که بین آنزیم فسفاتاز اسیدی با کربن آلی، درصد رس و سیلت خاک اثر مستقیم و مثبت و با کربنات کلسیم اثر مستقیم و منفی وجود دارد. همچنین ph، سیلت و رس خاک اثر مستقیم و مثبتی بر آنزیم فسفاتاز قلیایی داشتند.