امروزه کمبود مواد پروتئینی ، افزایش قیمت منابع پروتئینی وارداتی و بازده تولید کم از عوامل عمده محدود کننده صنعت دام کشور در تولید فرآورده های با ارزش دامی است. رغبت تحقیقات اخیر شامل شناسایی و استفاده از جایگزین کننده های منابع زائد آلی قابل دسترس بعنوان خوراک دام مانند استفاده از برخی منابع تغذیه ای غیرمتعارف (ورمی و ورمی کمپوست) در فرموله کردن جیره دام و طیور می باشد. از آنجایی که ضایعات آلی از ارزش غذایی پایین تری برخوردار هستند لذا می توان بعضی از ضایعات قابل تبدیل به خوراک دام را شناسایی و با روش نوینی (ورمی کمپوست) فرآوری و به نحو بهتری در تغذیه دام و طیور استفاده نمود. در فرایند تولید ورمی کمپوست با استفاده از کرم ها ، پسماندهای آلی توسط کرم ها خورده شده و به خوراک با ارزش غذایی بالا تبدیل می شوند خوراک یا غذای پودر کرم خاکی بعنوان یکی از مواد طبیعی می باشد که می تواند بعنوان افزایش ارزش غذایی خوراک دام به جیره اضافه شود. این پژوهش در قالب یک طرح کاملاً تصادفی از 4 نوع ضایعات که نسبت به بقیه به وفور یافت می شود ، از جمله ضایعات میوه و سبزیجات، محتویات شکمبه کشتارگاهی ، ضایعات قارچ صدفی و فضولات گاوی مورد بررسی قرار گرفت. و به منظور عمل آوری و افزایش غلظت مواد مغذی ضایعات با روش ورمی-کمپوست که به مدت 75 روز طول کشید انجام پذیرفت. نتایج نشان داد در بسترهای که کرم خاکی بازده بالایی داشتند کیفیت خروجی ورمی کمپوست از لحاظ ارزش غذایی بطور معنی داری بالا بود (05/0 > p). ، نتایج حاصل از آزمایش خوشخوراکی، نشان داد که بلوک های غذایی ورمی کمپوست به دلیل داشتن مقداری چربی و ادامه چکیده پایان نامه پروتئین بالاتر و عدم اتساع بوهای نامطبوع، همچنین وجود رطوبت کافی، بدون نیاز به عمل خیساندن، خوشخوراکی بالایی را نسبت به جیره پایه (علوفه) دارا بودند. نتایج حاصل از تجزیه پذیری ماده خشک و پروتئین خام نیز دلالت بر این موضوع داشت. در طی عمل آوری به روش ورمی کمپوست، باعت افزایش پارامترهای تغذیه ای از جمله ماده خشک، پروتئین، چربی، کلسیم، فسفر، سدیم، پتاسیم و منیزیم تمام تیمارهای آزمایشی گردید. البته قابل ذکر است ارزش تغذیه ای خوراک بدست آمده از ورمی کمپوست با استفاده از روش تولید گاز مورد بررسی قرار گرفت. پتانسیل تولید گاز(a) تیمارهای a و b بیشترین مقدار را داشت (05/0< p). فراسنجه های تغذیه ای تخمین شده بوسیله روش تولید گاز (me،nel، scfa، dom و mp ) نیز تحت تاثیر عمل ورمی کمپوست بودند (05/0< p). تاثیر این عمل آوری بر ناپدیدشدن شکمبه ای ماده خشک و پروتئین خام خوراک غنی شده توسط کرم های خاکی با استفاده از روش کیسه های نایلونی مورد بررسی قرار گرفت. مقدار 5 گرم نمونه خوراکی (بلوک غذایی ورمی-کمپوست) به مدت صفر، 2، 4، 6، 8، 12، 16، 24، 48، 72 و 96 ساعت در شکمبه دو رأس گوسفند نر دارای فیستولای شکمبه ای انکوبه شده و فراسنجه های مختلف تجزیه پذیری و تجزیه پذیری موثر مواد خوراکی محاسبه گردید. نرخ تجزیه پذیری شکمبه ای ماده خشک و پروتئین خام در تمام تیمارهای آزمایشی تفاوت معنی داری وجود نداشت(05/0< p). نتایج این تحقیق نشان داد که می توان از ضایعات ورمی کمپوست برای کاهش تجزیه پذیری پروتئین خام در شکمبه و افزایش پروتئین عبوری قابل هضم و همچنین بهبود قابلیت هضم مواد مغذی ضایعات آلی در تغذیه دام بطور موثری مورد استفاده قرار گیرد.