چکیده: گفتمان عبارت از عرضه¬های منظم یک موضوع معین در قالب نوشتار یا گفتار است. گفتمان¬ها با توجه به بستر¬هایی که در آن شکل می¬گیرند و نیز با توجه به موقعیّت، جایگاه و شأن افرادی که صحبت می-کنند، یا می¬نویسند و بنا به مخاطب آن ها متفاوت است. بنا براین زمینه و بستر گفتمان، جریانی همگن، واحد و یک دست نیست و بر حسب زمان و مکان و شرایط، تفاوت دارند. اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، حوادث، مسائل، مشکلات و تمام نکات مطروحه در یک اجتماع، بر یکایک مردم آن جامعه به خصوص بر شاعران، نویسندگان و هنرمندان تأثیر می¬گذارد. مختومقلی فراغی، شاعر قرن دوازدهم هجری، پدر ادبیات ترکمن محسوب می¬شود. فراغی از جمله¬ی شاعرانی است که شرایط سیاسی و موقعیت اجتماعی که در آن می¬زیسته بر مضامین اشعار وی تأثیر گذاشته است. وی با انعکاس اوضاع سیاسی، اجتماعی و... جامعه و مسائل منبعث از آن چون نا به سامانی اقتصادی، فقر، ظلم و ستم، فساد اجتماعی و انحرافات اخلاقی، در قالب پنج گفتمان: سیاسی و عدالت؛ اخلاق؛ وطن دوستی، قومی و پهلوان پروری؛ عشق و گفتمان عارفانه به طرح مهم ترین دغدغه های جامعه ی ترکمن و نیازهای آنان پرداخته است. دستاورد¬ پژوهش ناظر بر این است که فراغی در گفتمان سیاسی و عدالت با توبیخ عملکرد حکومت به عنوان قدرت¬ مسلط که به سرکوب مردم دست می¬زدند به دنبال مناسبات تازه¬ای در این حوزه بود. در گفتمان اخلاقی فراغی برای هر یک از قشرهای مختلف جامعه از جمله جنگاوران، مطابق با جایگاه و وابستگی¬های اجتماعی آنان اخلاق خاصی را تبیین کرده است. شاعر در گفتمان وطن¬دوستی و قومی، وطن را به معنای خاکی آن برای ترکمن¬ها ترسیم کرد و کوشید طوایف مختلف ترکمن را بر آن دارد تا از حق حاکمیت خود بر ترکمن صحرا به راحتی نگذرند. وی در گفتمان عاشقانه به ترسیم ویژگی¬های عشق، عاشق و معشوق پرداخته و دوره¬های مختلف عشق زمینی خود را که سرانجام به عشق آسمانی مبدل شده به تصویر ¬کشیده است. مختومقلی فراغی در گفتمان عارفانه به عملکرد پادشاهان پیشین نگاهی عارفانه دارد و اندیشه¬های اجتماعی، سیاسی و اخلاقی خود را با نگرش عرفانی ادغام کرده است. وی در این رویکرد خود سایر مخاطبان از جمله کارگزاران حکومتی را برای پیشبرد اهدافشان به سوی عرفان فرا ¬خوانده است. واژگان کلیدی: گفتمان، موقعیت سیاسی و اجتماعی، قدرت حاکم، اخلاق، مختومقلی فراغی.