کهن ترین تمدن ها در کنار رودخانه ها و تالاب ها شکل گرفته اند و ارزش ها و کارکردهای متنوع تالابها همواره باعث بهبود کیفیت محیط های طبیعی و زندگی جوامع انسانی بوده است. بی شک ارزش تالاب ها و کارکردهای بی بدیل آن بر کسی پوشیده نیست. دریاچه ارومیه نیز از این امر مستثنی نیست و علاوه بر کارکردهای ویژه زیست محیطی در سطح ملی و بین المللی، دارای پیوندهای عمیق فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی با مردم است. متأسفانه امروزه به دلیل تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی این دریاچه دستخوش تغییرات بسیار زیاد زیست محیطی شده و برای احیای آن راهکارهایی پیشنهاد شده است. لذا در این مطالعه تلاش می گردد تا ابتدا این کارکردها با استفاده از رهیافت تحلیل سلسله مراتبی (ahp) اولویت بندی شوند. سپس با استفاده از رهیافت آزمون انتخاب ارزش هر یک از این کارکردها از نظر مردم شهرهای ارومیه و تبریز برآورد شود. نتایج حاصل از اولویت بندی کارکردها و راهکارها نشان می دهد که مهم ترین کارکرد، کارکرد پناهگاهی و مهم ترین راهکار برای حفظ دریاچه ارومیه، تغییر الگوی کشت و افزایش راندمان آبیاری کشاورزی است. نتایج مدل سازی آزمون انتخاب نیز حاکی از آن است که تمایل به پرداخت مردم برای ویژگی های تولید آرتمیا، میزان شوری آب دریاچه، کارکرد تعدیل و تلطیف آب و هوا، حفظ گونه های جانوری، وجود خاصیت درمانی و اِعمال تغییر الگوی کشت از 82000 تا 135000 ریال در سال متغیر است. همچنین متغیرهای سن، جنسیت، تعداد بازدید از دریاچه و نگرش زیست محیطی افراد بر احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی تأثیرگذار است. مقایسه قیمت های ضمنی به دست آمده برای ویژگی ها در دو شهر ارومیه و تبریز نشان می دهد که مردم شهر تبریز تمایل به پرداخت بیشتری نسبت به مردم شهر ارومیه دارند. بر اساس نتایج به دست آمده پیشنهاد می گردد دولت در راستای افزایش آگاهی کشاورزان جهت استفاده از روش های نوین آبیاری و همچنین سازمان های مردم نهاد برای استفاده از کمک های مردمی در راستای احیای دریاچه ارومیه اقدام نماید.

دلیل اصلی نقصان و تغییر کاربری گسترده منابع تالابی، اغلب در عدم محاسبه مناسب ارزش¬های محیط زیستی غیربازاری تالاب¬ها در تصمیمات توسعه¬ای است. ارزش¬گذاری اقتصادی با ارائه الگویی جهت اندازه-گیری و مقایسه منافع متنوع تالاب¬ها، می¬تواند ابزار مفیدی به منظور حرکت به سوی استفاده معقول و مدیریت منابع تالابی جهانی و ارتقای این استفاده و مدیریت باشد. تالاب زریوار بزرگ ترین تالابی آب شیرین ایران و یکی از منحصر به فردترین تالاب های آب شیرین در جهان بشمار می¬رود. این تالاب در شهرستان مریوان، در استان کردستان واقع گردیده است. با وجود کارکردها و موقعیت ارزشمند تالاب زریوار، این تالاب طی سال¬های اخیر به دلیل بی¬توجهی به آن در وضعیت بحرانی قرار گرفته است و هر روز شاهد افزایش مشکلات و معضلاتی هستیم که نابودی تالاب را تهدید می¬کند که این خود تهدیدی برای حوزه های اقتصادی، گردشگری و حیات مردم این استان به شمار می¬رود. از آنجا که پایداری و حفاظت از این منبع طبیعی در درجه اول به میزان مشارکت جوامع محلی در مدیریت آن بستگی دارد لذا هدف این تحقیق، برآورد میزان تمایل به پرداخت شهروندان شهر مریوان با استفاده از روش آزمون انتخاب می¬باشد. در همین راستا پنج ویژگی زیست¬محیطی تالاب زریوار شامل تعداد ماهی، امکانات تفریحی – توریستی، آلودگی تالاب، تغییر کاربری جنگل¬های اطراف تالاب و تعداد چاه¬های اطراف تالاب مورد بررسی قرار گرفتند. مجموعه¬های انتخاب با استفاده از طرح فاکتوریل جزیی ایجاد گردید. داده¬ها و اطلاعات مورد نیاز از طریق پیمایش میدانی، با طراحی و تکمیل 120 پرسشنامه از روش نمونه¬گیری طبقه¬بندی برای ساکنین شهر مریوان، که در داخل طبقه¬ها از روش نمونه¬گیری تصادفی ساده استفاده گردیده است و برای بازدیدکنندگان تالاب زریوار نیز از روش نمونه¬گیری تصادفی ساده استفاده شده است. برآورد مدل لاجیت شرطی و نتایج مربوط به محاسبه تمایل به پرداخت¬ها نشان داد که افراد جهت بهبود وضعیت ماهی¬ها از حالت وضعیت موجود به وضعیت بهبود نسبی و مطلق به ترتیب 77/115 و 40/130 هزار ریال، برای تغییر وضعیت امکانات تفریحی – توریستی به وضعیت بهبود نسبی و مطلق به ترتیب 93/117 و 04/822 هزار ریال، جهت تغییر وضعیت چاه¬های اطراف تالاب به وضعیت بهبود نسبی و مطلق به ترتیب 16/625 و 50/767 هزار ریال، برای تغییر وضعیت آلودگی تالاب به وضعیت بهبود نسبی و مطلق به ترتیب 58/309 و 72/813 هزار ریال و برای بهبود وضعیت تغییر کاربری جنگل¬های اطراف تالاب به سطوح بهبود نسبی و بهبود مطلق به ترتیب 85/746 و 13/801 هزار ریال تمایل دارند که سالانه پرداخت نمایند. بر اساس این نتایج بالاترین رقم تمایل نهایی به پرداخت مربوط به ایجاد امکانات تفریحی – توریستی در سطح بهبود مطلق می¬باشد. می¬توان اولویت¬بندی مربوط به تمایل به پرداخت افراد برای سطوح مختلف ویژگی¬ها را در سیاست¬گزاری¬های مربوط به تالاب مورد توجه قرار داد. تمایل به پرداخت کل برای تغییر از وضعیت موجود به وضعیت بهبود نسبی برابر 29/1915 هزار ریال و برای تغییر از وضعیت موجود به وضعیت بهبود مطلق برابر 79/3334 هزار ریال می¬باشد.

ارزش گذاری اقتصادی خدمات غیر بازاری اکوسیستم ها با هدف جلوگیری از تخریب و بهره برداری بی رویه منابع طبیعی و تعدیل و اصلاح مجموعه محاسبات ملی مانند تولید ناخالص داخلی انجام می گیرد. لذا هدف از انجام مطالعه حاضر برآورد ارزش اقتصادی کارکردها و خدمات ارائه شده در منطقه حفاظت شده مراکان می باشد. در این تحقیق ارزش کل اقتصادی منطقه حفاظت شده مراکان شامل ارزش کارکردهای تولیدی، تنظیمی، زیستگاهی و اطلاعاتی برآورد شد. ارزش کل کارکردهای تولیدی شامل محصولات زراعی، باغی، دامی و علوفه حاصل از مراتع با استفاده از روش ارزش بازار، 5/116413 میلیون ریال بدست آمد. ارزش حفاظت آب که شامل آب ذخیره شده و آب جاری می باشد با استفاده از روش هزینه جایگزین 6/240668 میلیون ریال برآورد شد. ارزش حفاظت خاک که شامل ارزش مراتع در کاهش زمین های کشاورزی غیر قابل استفاده، ارزش مراتع در جلوگیری از تجمیع رسوب در مخازن سدها و ارزش مراتع در حفظ حاصلخیزی خاک می باشد؛ با استفاده از روش های هزینه جایگزین و هزینه جلوگیری از خسارت 424/24317 میلیون ریال بدست آمد. ارزش تنظیم گاز که شامل تثبیت کربن و تولید اکسیژن می باشد با استفاده از روش مالیات بر انتشار دی اکسید کربن و روش هزینه جایگزین 20956116 هزار ریال بدست آمد. ارزش کارکرد گرده افشانی محصولات دگرگشن منطقه با استفاده از روش کارکرد تولید( دوز- واکنش) 48/24021 میلیون ریال برآورد شد. ارزش کارکرد تنظیمی که شامل حفاظت آب، حفاظت خاک، تنظیم گاز و گرده افشانی می باشد در مجموع 161/285966 میلیون ریال بدست آمد. ارزش کارکردهای اطلاعاتی شامل تفریح و گردش، آموزش و تحقیق و چشم انداز طبیعی و کارکردهای زیستگاهی شامل گونه های جانوری و گیاهی با استفاده از روش آزمون انتخاب، طراحی و تکمیل پرسشنامه با استفاده از معیار d-optimality و نمونه گیری به صورت تصادفی طبقه بندی شده از 245 خانوار شهرهای منتخب دو استان آذربایجان غربی و شرقی در فصول مختلف سال 1391 با برآورد مدل لاجیت شرطی به ترتیب 092/252892 و 405/368107 میلیون ریال بدست آمد. در مجموع ارزش کل اقتصادی منطقه حفاظت شده مراکان 1023000 میلیون ریال بدست آمد. از میان کارکردهای منطقه حفاظت شده مراکان بیشترین ارزش مربوط به کارکرد زیستگاهی بود. در مجموع ارزش کارکردهای غیر بازاری منطقه مورد مطالعه شامل کارکردهای زیستگاهی، اطلاعاتی و تنظیمی 027/0 درصد از gdp کشور را تشکیل می دهد. این سهم قابل توجه ارزش کارکردها و خدمات زیست محیطی و طبیعی در gdp کشور، مردم و مسئولین را به استفاده پایدار و حفاظت بیشتر از این سرمایه های طبیعی سوق می دهد. لذا پیشنهاد می گردد با ارزش گذاری کلیه کالاهای غیر بازاری و وارد کردن ارزش های برآوردی آنها در سیستم حساب های ملی به تولید ناخالص ملی واقعی و نرخ رشد اقتصادی دقیق تر دست پیدا نمائیم.