پژوهش فوق تلاشی است به منظور شناسایی علت یابی و ارائه راه حلی جهت رفع موانع عمده اجتماعی توسعه شهرستان بیرجند که در سه محور کلی بیان گردیده است . در محور اول، درپی محاسبه میزان توسعه یافتگی بیرجند هستیم و جهت این منظور شاخصهای توسعه شهرستان رامحاسبه نموده ایم . بدلیل اینکه آمار و اطلاعات خام راجع به شاخصهای آموزش و بهداشت و درمان که مشخصه های مهمی از توسعه یافتگی اجتماعی هستند و آمار خام اینها موجود بود. محور کارمان بر توسعه اجتماعی قرار گرفت و به محاسبه شاخصهای اجتماعی توسعه محدودگردید. درمحور دوم پس از اینکه میزان توسعه اجتماعی شهرستان بیرجند را محاسبه نمودیم و به توسعه نیافتگی آن پی بردیم بدنبال موانع اجتماعی توسعه بیرجند برآمدیم که با توجه به فرضیات ما وابستگی اداری - سازمانی بیرجند به مرکز استان (مشهد) با توجه به بعدمسافت و حضور گسترده مهاجرین افغانی مقیم بیرجند را بعنوان موانع عمده مورد نظر داشتیم که راجع به وابستگی به مرکز با توجه به بعد مسافت ، اعتبارات عمرانی سرانه به شهرهای جنوبی استان راباهم مقایسه نموده و اینکه هرچه شهر از مرکز استان دور می شود میزان اعتبارات عمرانی سرانه تخصیص یافته بدان کمتر می گردد و در مورد حضور مهاجرین افغانی مقیم بیرجند نیز پس از مقایسه جمعیت افاغنه مقیم شهرستانهای جنوبی استان به این نکته رسیدیم که هرچه جمعیت افاغنه در شهرستانهای فوق بیشتر گردد میزان توسعه نیافتگی آموزشی و بهداشتی آنها بیشتر می شود و جهت تبیین فرضیات از مدل مرکز - پیرامون و بیگانه زیمل استفاده نموده ایم. در محور سوم، در نهایت پس از نتیجه گیری و تفسیر نتایج راه حلهایی جهت رفع و زدودن موانع فوق از سیمای شهرستانهای مورد مقایسه بویژه بیرجندارائه گردیده است . تمرکززدایی در سطح استان که خودآگاهان و مسئولان استان نیز براین نکته اذعان دارند. راجع به حضور مهاجرین افغانی، نظارت و کنترل دقیق و جدی بر روند بازگشت افاغنه به موطنشان پیشنهاد شده و همچنین جهت تسریع و تسهیل روند رشد و توسعه شهرتاسیس مرکزی بنام مرکز بیرجندشناسی پیشنهاد گردیده که اساسنامه مرکز فوق تدوین گردیده و در پایان آمده است .