چکیده به منظور بررسی ویژگیهای فنوتیپی موثر بر کیفیت دانه گندم، آزمایشی با 52 ژنوتیپ گندم نان در شرایط آب و هوایی بیرجند در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. صفات کمی مورد مطالعه عبارت از طول و عرض دانه، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، وزن دانه در سنبله و وزن هزاردانه بودند. صفات کیفی شامل درصد پروتئین، حجم رسوب sds و درصد رطوبت بودند. نتایج مقایسه میانگین نشان داد بر اساس صفات اندازهگیری شده ارقام اکبری، پیشتاز، کرج 3، الوند، روشن و اسکلیبر به عنوان ارقام برتر شناسایی شدند. بر اساس تجزیه همبستگی، درصد پروتئین دانه با صفات طول دانه، عرض دانه، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله و وزن هزاردانه همبستگی منفی و معنیداری داشت. ارتفاع رسوب sds با طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله و وزن دانه در سنبله همبستگی منفی و معنیداری داشت. نتایج حاصل از تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که صفات عرض دانه و تعداد دانه در سنبله 47 درصد از تغییرات درصد پروتئین را توجیه میکنند و صفت تعداد سنبلچه در سنبله جزء موثر بر صفت حجم رسوب sds میباشد. تجزیه خوشهای به روش وارد برای صفات کمی و درصد پروتئین، ارقام را به 2 گروه منتسب کرد بهطوری که ارقام استرالیایی در یک گروه جدا نسبت به سایر ارقام قرار گرفتند. به منظور بررسی روابط بین ژنوتیپ و فنوتیپ صفت میزان پروتئین دانه، از 7 جفت نشانگر ریزماهواره مرتبط با میزان پروتئین کل استفاده شد. نتایج حاصل از بررسی همبستگی بین این دو گروه از دادهها، وجود نشانگر پیوستهای ) wmc41 ( را برای صفت مورد بررسی در این پژوهش آشکار کرد. با توجه به اهمیت این صفت به عنوان صفت موثر بر کیفیت دانه گندم، از این نشانگر پیوسته با آن میتوان در برنامههای اصلاح نژادی و در فرآیند انتخاب به کمک مارکر به منظور گزینش ارقام در جهت بالا بودن درصد پروتئین دانه آنها استفاده کرد. علاوه بر این جهت بررسی تنوع آللی در مکانهای ژنی کدکننده زیرواحدهای گلوتنین با وزن مولکولی بالا ) hmw-gs 4 جفت آغازگر الل اختصاصی برای مکان ،) های ژنی ) glu-a1,glu-b1, glu-d1 ( بکار گرفته شد. نتایج نشان داد که تنوع قابل ملاحظهای بین ژنوتیپ های گندم نان وجود دارد. بهطوری که برای مکان ژنی glu-a1 ، سه آلل )نول، 1 و * 5( شناسایی گردید که در بین آنها آلل * 5 با فراوانی 25 درصد بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داد. برای مکان ژنی glu-b1 در + مجموع شش آلل شناسایی شد که ترکیب آللی 8 cd 4 با فراوانی 35 درصد بیشترین فراوانی را داشت. برای مکان ژنی glu-d1 5 با فراوانی 85 درصد بیشترین + ، در مجموع دو آلل شناسایی شد که ترکیب آللی 15 فراوانی را در بین آللهای شناسایی شده به خود اختصاص داد. در نهایت ترکیبات گلوتنین مشخص شده به منظور پیشبینی کیفیت پخت نان امتیازدهی شدند. ژنوتیپهای مورد مطالعه، ترکیبات آللی متفاوتی را با رتبه 9 و 11 را داشتند که نشان دهندهی کیفیت ، کیفی متفاوت نشان دادند. بیشتر ژنوتیپهای مورد بررسی رتبه 8 پخت نان خوب تا عالی است. نتایج نشان داد که ارقام گلادیوس، کوکری، بزوستایا و استار نسبت به ارقام دیگر از نظر خصوصیات کیفیت پروتئین برتر بوده و میتوانند به عنوان والدین بالقوه دارای اللهای مفید مرتبط با کیفیت در برنامههای بهنژادی مورد استفاده قرار گیرند. کلمات کلیدی: کیفیت دانه، واکنش زنجیرهای پلیمراز، استخراج dna ، hmw-gs