سلسله گورکانی ، با ظهور بابر در هند کار خود را آغاز نمود و جانشینان وی تا دوران شاه جهان ، از قدرتمندترین حامیان هنر در مشرق زمین بودند . دربارهای پر رونق همایون ، اکبر ، جهانگیر و شاه جهان مقصدی آرمانی و ایده آل برای هنرمندانی بود که به هر دلیلی از سرزمین های خود بیرون شده بودند از جمله شاخص ترین این هنرمندان ، ایرانیانی بودند که ناامید از حامیان صفوی خود به سمت دربارهای گورکانی هند رهسپار شدند . این مسئله خود آغازی بود برای رواج سبک و شیوه های ایرانی در نقاشی درباری گورکانیان ؛ کارگاههای درباری گورکانی که با حضور هنرمندانی ایرانی همچون میرسید علی و عبدالصمد و قرار گرفتن آنها در راس امور ، رونق یافته بود در ابتدایِ کار خود ، شیوه های ایرانی را در آن سرزمین بسط و گسترش دادند بطوری که تشخیص نقاشی های اولیه مکتب هند و ایرانی از نوع ایرانی آن جز برای اهل فن میسر نمی باشد . « هند و ایرانی » اصطلاحی است که در اوایل سده بیستم برای توصیف آثار نقاشان ایرانی و هندی فعال در دربار امپراطوران گورکانی هند به کار برده شده است ؛ زیرا آثار مزبور به لحاظ سبک از نگارگری ایرانی سرچشمه گرفته و به لحاظ جغرافیایی در هندوستان تولید شده بود . امروزه اصطلاح « نقاشی گورکانی یا نقاشی مغولیِ هند » که بر تحول بعدی این هنر در هندوستان نیز دلالت می کند ، متداول تر می باشد . در دوره های بعد با رشد و اعتلای هنرمندان بومی هند و نیز طبع و سیاست پادشاهان جدید و نفوذ سایه فرهنگ مغرب زمین بر قلمرو گورکانیان ، مکتب نوپای هند و ایرانی با تغییراتی گسترده مواجه شد ؛ کم رنگ شدن عناصر و شیوه های ایرانی ، طبیعت گرایی افراطی ، واقعگرایی ، حضور مضامین بومی هند و نیز مضامین مسیحی از جمله مهم ترین این تغییرات می باشند . اوج این تغییرات در دوران زمامداری جهانگیر به وقوع پیوست به طوری که بعضی از صاحبنظران ، نقاشی هند را در دوران او از مکتب هند و ایرانی مجزا دانسته و با نام «مکتب جهانگیری» به ما معرفی می نمایند . از تغییرات مهم دیگر در این دوران رواج قطعات مستقل و خودبسنده نقاشی و خوشنویسی است که تا حد زیادی جای سنت دیرینه کتاب آرایی ( که کارکرد اصلی نگارگری و خوشنویسی تا آن زمان بوده است ) را می گیرد. گردآوری و ارائه مجموعه ای این قطعات مستقل در قالب یک مجموعه ( مرقع یا آلبوم ) اصلی ترین فعالیت هنرمندان درباری را در دوران جهانگیر به خود اختصاص داده بود . علاقه این پادشاه هندی به طبیعت و نیز خلق آثار واقعگرایانه مکتب مستقلی را بر بستر مکتب هند و ایرانی خلق نمود که تاثیرات آن به ویژه در مرقع گلشن ـ به عنوان یکی از مهم تــرین و با ارزش ترین مجموعه های گردآوری شده در این دوره ـ بازنمود داشته است ؛ خصوصیات نقاشی دوران جهانگیری به ویژه توجه به طبیعت واقعگرا حتی در تشعیر های به کار رفته در کنار نگاره ها و خط نگاره های این مرقع ، قابل مشاهده است . در این پایان نامه ضمن مطالعه خصوصیات فرمی ، مضمونی و محتوایی نگاره های مکتب هند و ایرانی و نیز آثار دوران جهانگیری ( مکتب جهانگیری ) ، تعدادی از نگاره ها و خط نگاره ها ی محفوظ در مرقع گلشن مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. سعی ما در این مطالعه و تجزیه و تحلیل دست یافتن به ویژگیهای تصویر سازی در دوران جهانگیری بوده است . فصل های مختلف این پایان نامه به شرح زیر می باشد : فصل دوم پایان نامه تحت عنوان بسترهای سیاسی ، مذهبی ، فرهنگی و هنری گورکانیان هند ، به مطالعه و بررسی زمینه های سیاسی و اجتماعی شکل گیری سلسله گورکانیان هند اختصاص یافته است . چگونگی تشکیل حکومت گورکانی توسط بابر در آن سرزمین و ارائه شرحی از دوران زمامداری چهار پادشاه نخست این سلسله ( بابر ، همایون ، اکبر و جهانگیر) مطالب آغازین این فصل را به خود اختصاص داده است .شرح هنرپروری پادشاهان بابری و واکاوی عوامل ظهور و توسعه مکتب نقاشی هندو ایرانی از دیگر مباحث فصل دوم می باشد . بررسی ویژگی های فرمی و مضمونی این مکتب از مباحث مطرح شده در فصل سوم این پایان نامه تحت عنوان تصویرگری و کتاب آرایی گورکانیان هند با تاکید بر دوران جهانگیری می باشد . در این فصل به طور ویژه در مورد بسترهای ظهور شکل جدیدی از نقاشی در دوران زمامداری جهانگیر مطالبی ارائه شده است ؛ ادامه فصل نیز به معرفی ویژگی های فرمی ، مضمونی و محتوایی آثار خلق شده در این مکتب ( دوران جهانگیری ) اختصاص یافته است . فصل چهارم ( مرقع و مرقع سازی در ایران و هند ) ، به ارائه تعریفی جامع از مرقع و ساخت آن اختصاص یافته است ، همچنین علت رواج مرقع سازی ، تاریخچه مرقع سازی ، کارکرد آنها و تاثیراتی که این مجموعه ها بر ظهور شیوه های مستقل هنری داشته اند از دیگر مباحث ایــن فصل می باشد . همچنین در بخش دیگری از این فصل به معرفی هنرهای وابسته به مرقع سازی پرداخته شده است . فصل پنجم پایان نامه به معرفی مرقع گلشن اختصاص یافته است . چگونگی گردآوری و آماده سازی مرقع گلشن ، ویژگی های ظاهری مرقع ، ویژگی های مضمونی آثار موجود در آن ، سبک های تصویر گری مرقع و نیز شیوه های تشعیرسازی در آن از مباحث مطرح شده در این فصل می باشد . در بخش مربوط به تشعیر سازی مرقع گلشن به بررسی تمایزات فرمی و مضمونی نقوش تشعیر به کار رفته در کنار نگاره ها و خط نگاره ها پرداخته ایم . معرفی هنرمندان خوشنویس و نگارگر سازنده مرقع گلشن و تعداد آثار ساخته شده توسط ایشان در مرقع از مباحث دیگر این فصل می باشد . تجزیه و تحلیل نگاره ها و خط نگاره های مرقع گلشن با تاکید بر ویژگی های تصویری نگاره ها و خط نگاره های خلق شده در دوران جهانگیری عنوان آخرین فصل پایان نامه می باشد که به واکاوی ویژگی های سبکی و فرمی نگاره ها و حاشیه خط نگاره های مرقع گلشن پرداخته است. در این فصل سبکهای تصویر گری کار شده در مرقع گلشن ، همچنین تکنیکهای کار شده در ساخت نگاره ها و خط نگاره ها و نوع فضا سازی آثار موجود بصورت تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است . تجزیه و تحلیل های فرمی و مضمونی نگاره ها و حاشیه تشعیر خط نگاره ها بر اساس موارد فوق در هر بخش ارائه شده است . در ادامه نیز نتایج به دست آمده از فصول مختلف به ویژه فصل مربوط به تجزیه و تحلیل آثار ، به صورت فهرست وار و بر اساس اهداف و فرضیه های مطرح شده در پایان نامه آمده است .